Cần sớm phục hồi, bảo vệ vườn tiêu

(QT) - Hồ tiêu là cây công nghiệp chủ lực ở tỉnh Quảng Trị, có giá trị kinh tế cao, góp phần vào việc xóa đói giảm nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng thu nhập cho người dân. Hiện nay, toàn tỉnh có 2.448 ha hồ tiêu, trong đó diện tích trồng mới 143 ha, diện tích cho thu hoạch là 1.825 ha, năng suất đạt 10,5 tạ/ha, sản lượng 1.917 tấn. Tuy nhiên thời gian qua, trên địa bàn tỉnh xảy ra tình trạng nhiều vườn tiêu bị chết hàng loạt, gây thiệt hại lớn cho nông dân, cần có sự quan tâm vào cuộc phục hồi, bảo vệ vườn tiêu của các cơ quan chức năng.

Một vườn tiêu bị chết ở xã Trung Sơn, Gio Linh

Điêu đứng vì tiêu chết

Sau nhiều năm cần mẫn lao động, vợ chồng chị Trịnh Thị Huệ ở xóm Mới, thôn Kinh Môn, xã Trung Sơn, Gio Linh có được vườn tiêu 240 gốc, sinh trưởng tốt, đã cho thu hoạch với sản lượng cao. Trung bình mỗi năm, gia đình chị thu được 2,5 - 3 tạ tiêu khô thành phẩm. Thế nhưng, vào cuối tháng 10 âm lịch năm 2016, vườn tiêu của chị Huệ bị bệnh rồi chết dần. Đến nay, toàn bộ vườn tiêu bị chết. Đây là nguồn thu nhập chính nên gia đình chị không khỏi hoang mang, lo lắng.

Chị Huệ dẫn chúng tôi ra vườn tiêu sau nhà để “mục sở thị”. Theo quan sát, toàn bộ vườn tiêu đã tàn lụi, những cây tiêu khô đen, rụng hết lá và đứt rễ bám chổng chơ trên trụ choái, không còn dấu hiệu của sự sống. Đưa tay bứt những dây tiêu khô héo ra khỏi choái, chị Huệ nói: “Nhà tôi trồng tiêu từ năm 1999 đến năm 2007 là hoàn thiện vườn tiêu này. Năm nào, nhà tôi cũng thu được số tiền kha khá từ cây tiêu. Như năm vừa rồi, tôi thu được hơn 50 triệu đồng. Toàn bộ vốn liếng đều đổ vào đó cả. Giờ nhà tôi chưa biết phải làm thế nào với vườn tiêu đây. Đành phải chờ sự hỗ trợ từ chính quyền và cơ quan chức năng. Trồng tiêu mấy chục năm nay, đây là lần đầu tiên, vườn tiêu của gia đình tôi bị như vậy”.

Được biết, nhà chị Huệ là một trong những hộ chịu thiệt hại nhiều nhất ở xã Trung Sơn do tiêu bị chết. Cách nhà chị Huệ không xa là vườn tiêu của gia đình ông Đào Đăng Yến. Hôm chúng tôi ghé nhà, bố con ông Yến đang hì hục đào các gốc tiêu đã chết để chuẩn bị xử lý tàn dư, cải tạo lại đất. Ông Yến chia sẻ, nhà ông trồng 206 gốc tiêu trên diện tích 3 sào đất, đều đã cho khai thác. Vì không có vốn làm ăn, lại bị tàn tật nên trước đây, hoàn cảnh nhà ông thuộc diện khó khăn nhất thôn.

Nhờ vườn tiêu mà vợ chồng ông vươn lên thoát nghèo, có của ăn của để và nuôi được con cái ăn học đến nơi đến chốn. Vườn tiêu nhà ông được trồng từ năm 1998 đến năm 2010 thì hoàn thiện. “Vườn tiêu là nguồn thu nhập chính của gia đình tôi. Năm 2015, tôi thu được hơn 3,5 tạ tiêu khô, trị giá 62 triệu đồng. Năm 2016 vừa qua là được mùa nhất, vườn tiêu nhà tôi gốc nào cũng sây quả, giá cả thị trường lúc bấy giờ cũng cao nhưng không ngờ cây tiêu lại chết hết như vậy.

Nếu vườn tiêu còn thì năm nay, tôi ước tính sẽ thu được hơn 4 tạ tiêu khô. Nay không còn cây tiêu nào sống nữa nên nhà tôi thất thu nặng. Nếu giờ bắt tay vào cải tạo đất, xử lý tàn dư và gầy dựng lại như vườn tiêu ban đầu thì cũng phải mất hơn 2 năm sau mới hoàn thiện.”, ông Yến giọng trầm buồn nói. Tính đến nay trên địa bàn tỉnh, diện tích hồ tiêu bị nhiễm bệnh đã có dấu hiệu giảm nhưng vẫn còn trên 358 ha hồ tiêu bị nhiễm bệnh. Trong đó, diện tích bị nhiễm nặng và bị chết là 24 ha, tỷ lệ bệnh phổ biến 2-3%, nơi cao 30-40%, tập trung chủ yếu ở hai huyện Gio Linh và Vĩnh Linh.

Huyện Gio Linh là nơi bị nặng nhất, tập trung ở 2 xã Trung Sơn (15 ha, 383 hộ gia đình bị thiệt hại), Gio An (trên 7 ha), các xã khác 1 ha. Tại huyện Vĩnh Linh có một vài vườn có cây chết rải rác. Khi được hỏi, người dân đều cho biết, cây hồ tiêu bị nhiễm bệnh từ cuối tháng 10 âm lịch năm ngoái và bệnh diễn biến rất nhanh, chỉ trong vòng hơn 1 tháng đã chết hàng loạt. Sau khi cây tiêu chết hàng loạt, người dân và chính quyền địa phương đã trình báo lên cơ quan chức năng để sớm tìm ra nguyên nhân cũng như hướng giải quyết.

Giải pháp nào để khắc phục dịch bệnh, bảo vệ vườn tiêu?

Theo điều tra và kết luận của Phòng Bảo vệ thực vật thuộc Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh Quảng Trị, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến vườn tiêu chết hàng loạt là do các tháng cuối năm 2016 xuất hiện các trận mưa lớn, kéo dài dẫn đến độ ẩm đất trong các vườn hồ tiêu quá cao, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát sinh và gây hại cây tiêu, trong đó có 2 loài nấm Phytophthora tropicalis và Phytophthora capsici gây hại với đặc điểm lây lan rất nhanh qua đường nước. Thêm một nguyên nhân nữa đó là người dân vẫn chưa nắm vững kỹ thuật chăm sóc vườn tiêu vào mùa mưa, chưa biết cách xử lí khi có dịch bệnh xảy ra.

Triệu chứng ban đầu là các chóp rễ cây hồ tiêu bị biến thành màu nâu nhạt, sau chuyển sang màu nâu đen, mép lá hơi co lại rồi chuyển màu vàng trước khi rụng, mạch dẫn dây thân tiêu bị thâm đen. Các thân dây chính vẫn bám trên trụ. Cây tiêu héo rất nhanh, từ khi có triệu chứng lá bắt đầu héo đến khi cây chết chỉ sau 1- 2 tuần. Bệnh phát sinh và lây lan mạnh nếu vườn tiêu không được thoát nước tốt, không làm tốt khâu vệ sinh đất, bón phân không cân đối. Bên cạnh đó, bệnh chết chậm do nấm Fusarium, tuyến trùng, đốm lá, thán thư… cũng gây hại nhiều nơi trong tỉnh.

Ông Trần Minh Tuấn, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV cho biết, trước đây từ năm 2000-2005 đã xảy ra trường hợp tương tự ở các địa bàn xã Cam Thành (Cam Lộ) và xã Tân Liên (Hướng Hóa) nhưng hậu quả không nghiêm trọng bằng đợt dịch bệnh này. Năm nay, nơi đầu tiên trong tỉnh xảy ra tình trạng cây hồ tiêu chết hàng loạt là ở xã Gio An, sau đó lây lan về xã Trung Sơn (Gio Linh).

Trước mắt, để kịp thời phòng trừ và ngăn chặn sự lây lan của bệnh chết nhanh trên cây hồ tiêu, Chi cục Trồng trọt và BVTV đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn phối hợp với địa phương tăng cường công tác kiểm tra vườn tiêu để hướng dẫn nông dân các biện pháp phòng trừ kịp thời như đào rãnh thoát nước, chống đọng nước cho vườn tiêu; kiểm tra vườn để phát hiện bệnh sớm, thu gom tàn dư cây bệnh mang ra khỏi khu vực vườn để tiêu hủy, xử lý đất tại các trụ bị bệnh bằng vôi bột; trụ tiêu bị bệnh nhẹ và các trụ liền kề cần tiến hành xử lý bằng thuốc theo khuyến cáo; đối với trụ tiêu bị bệnh nặng và cây tiêu đã chết thì cần thu gom, tiêu hủy cây bệnh và xử lý hố bằng vôi bột, phải xử lý hố bằng chế phẩm sinh học trước khi trồng lại cây mới.

Các Trạm Trồng trọt và BVTV phối hợp với địa phương, cử cán bộ kỹ thuật bám sát cơ sở, thường xuyên thăm vườn để kiểm tra, phát hiện, dự tính, dự báo và hướng dẫn, tập huấn cho người dân các biện pháp kỹ thuật để phòng trừ nấm bệnh kịp thời. Các huyện và ban, ngành chức năng cần có chính sách hỗ trợ nông dân kinh phí mua thuốc bảo vệ thực vật và mở các lớp tập huấn kỹ thuật… Ông Trần Minh Tuấn cho biết thêm: “Thời gian tới, Chi cục Trồng trọt và BVTV sẽ chủ động phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan tăng cường tập huấn, hướng dân nông dân phòng trừ bệnh chết nhanh, chết chậm hại cây tiêu, chuyển giao quy trình đến từng hộ gia đình trồng tiêu, ưu tiên các hộ có vườn tiêu bị bệnh được tập huấn trước.

Lựa chọn các vườn tiêu đã thực hiện các biện pháp canh tác tốt, không bị thiệt hại trong thời gian qua để tổ chức hội thảo đầu bờ tuyên truyền, phổ biến kiến thức, kinh nghiệm cho các hộ có vườn tiêu đang bị bệnh hoặc chết. Tổ chức tập huấn riêng cho các hộ có vườn tiêu đã bị chết, tập trung hướng dẫn thiết kế hệ thống thoát nước trong mùa mưa, các biện pháp xử lý nguồn bệnh, phòng bệnh ngay từ khi mới trồng để kịp thời khôi phục sản xuất, đồng thời đảm bảo sản xuất cây hồ tiêu an toàn, bền vững.

Về lâu dài, quy hoạch vùng trồng phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, quy hoạch hệ thống thoát, tiêu nước theo vùng, thửa để quản lý tình trạng ngập úng nước vào mùa mưa. Tăng cường khuyến cáo người dân sử dụng các chế phẩm sinh học để hạn chế nấm bệnh, nâng cao sức đề kháng cho cây tiêu, chỉ sử dụng thuộc hóa học trong bộ thuốc cho phép, không để dư lượng hóa chất độc hại trên sản phẩm. Xây dựng các mô hình sản xuất tiêu sạch, tăng cường công tác tập huấn theo chương trình quản lý dịch bệnh tổng hợp trên cây hồ tiêu, dạy nghề chuyên sâu để người dân trở thành chuyên gia trên vườn của mình. Tăng cường công tác kêu gọi “4 nhà” kết hợp trong sản xuất hồ tiêu, phấn đấu thực hiện theo quy hoạch 2.500 ha (khôi phục vùng, vườn cũ) và tăng năng suất lên 18-20 tạ/ha trong thời gian tới”.

Trần Tuyền