Bảo tồn và phát huy giá trị di tích trụ sở Chính phủ CMLTCHMNVN tại Cam Lộ

(QT) - Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam (Chính phủ CMLT) ra đời ngày 6/6/1969 trên cơ sở hiệp thương giữa Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (MTDTGPMNVN) và Liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hoà bình Việt Nam. Đây là kết quả tất yếu của quá trình đấu tranh lâu dài và gian khổ, đầy hy sinh xương máu của đồng bào, chiến sĩ miền Nam, là cột mốc lịch sử đánh dấu thành quả vẻ vang của sự nghiệp cứu nước của cả dân tộc. Với thắng lợi của chiến dịch năm 1972, hầu hết đất đai của tỉnh Quảng Trị được giải phóng, tình hình cách mạng miền Nam chuyển biến thuận lợi. Chính vì thế, ngay sau khi Hiệp định Pa-ri được ký kết, Chính phủ CMLT quyết định chuyển trụ sở làm việc đến huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị nhằm tạo vị thế cho Ủy ban Cố vấn và Chính phủ thực hiện thuận lợi các hoạt động ngoại giao, tiếp tục lãnh đạo cuộc đấu tranh của quân và dân miền Nam đến thắng lợi hoàn toàn. Khu trụ sở Chính phủ CMLT được xây dựng từ ngày 6/5 -30/5/1973 thì hoàn thành. Tuy thi công trong thời gian ngắn theo kết cấu lắp ghép nhưng vẫn mang vẻ bề thế, khang trang với đầy đủ tiện nghi. Khu trụ sở Chính phủ CMLT đóng tại Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị trong thời gian hai năm từ tháng 6/1973 đến khi miền Nam hoàn toàn thống nhất.

Tại trụ sở Chính phủ CMLTCHMNVN, Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thị Bình đón tiếp đại diện các đoàn đại sứ đến đặt quan hệ ngoại giao và trình quốc thư. Ảnh: SĨ SÔ

Sau năm 1975, khi khu Trụ sở Chính phủ CMLT kết thúc vai trò lịch sử của mình thì toàn bộ công trình được chuyển giao cho cơ quan dân sự là Công ty Xây dựng C quản lý và sử dụng. Tháng 9/1985, do sự tàn phá của cơn bão số 8 nên các hạ tầng cơ sở của khu trụ sở Chính phủ bị hưhại gần nhưhoàn toàn. Đến tháng 7/1989, khi tỉnh Quảng Trị được lập lại, công việc bảo vệ, tôn tạo khu di tích này mới được chú ý đến. Vào tháng 5/1993 bắt đầu là việc xây dựng đài kỷ niệm với quy mô vừa phải trong khu A. Đầu năm 1995, được sự quan tâm của Bộ Văn hoá -Thông tin, nhà Chính phủ (Nhà trình Quốc thư) đã được phục dựng với diện tích 320 m2, vị trí cách nền cũ lùi về phía sau 20 m, bên trong dùng để trưng bày bổ sung những nội dung liên quan đến hoạt động của Chính phủ CMLT. Đồng thời, quy hoạch lại toàn bộ khuôn viên, sân vườn, xây tường rào bảo vệ, trồng cây cảnh tạo cảnh quan cho di tích. Nhận thức rõ ý nghĩa và giá trị lịch sử của di tích cũng như trách nhiệm của mình, Trung tâm Bảo tồn Di tích và Danh thắng tỉnh Quảng Trị đã tiếp tục tập trung đầu tư về mọi mặt cho di tích như: Thành lập Ban quản lý di tích, bố trí hướng dẫn thuyết minh, nhân viên làm công tác bảo vệ trực thường xuyên. Tiến hành lập bản đồ khoanh vùng bảo vệ, cắm mốc chỉ giới, làm giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nhằm tránh mọi sự xâm phạm đến di tích. Ngoài ra, thực hiện chủ trương “Xã hội hoá di tích” gắn trách nhiệm của cộng đồng và chính quyền địa phương nơi có di tích tọa lạc, đơn vị đã làm tốt công tác tuyên truyền vận động quần chúng cũng nhưtạo mối quan hệ gắn bó với các đơn vị liên quan. Ngay từ năm 1999 đã liên kết với một số trường học trên địa bàn giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng và ý thức trách nhiệm của các em học sinh để cùng phối hợp gìn giữ một di sản quý giá trên quê hương Quảng Trị. Song song với việc bảo vệ, khai thác sử dụng và phát huy giá trị của di tích thì công tác trùng tu tôn tạo được xác định là một nhiệm vụ hết sức quan trọng. Đơn vị đã huy động mọi nguồn lực cho việc tôn tạo, trùng tu di tích, tranh thủ sự hỗ trợ của nhiều tổ chức xã hội, các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương. Tuy nhiên, những gì đã làm được vẫn chưa xứng đáng với tầm vóc những giá trị lịch sử to lớn của di tích khu trụ sở Chính phủ CMLT. Để đáp ứng tâm tư nguyện vọng của Đảng bộ và nhân dân huyện Cam Lộ, đặc biệt là của những vị lãnh đạo Đảng, Nhà nước từng sống và làm việc ở đây, đầu năm 2004, Trung tâm Bảo tồn Di tích và Danh thắng lập hồ sơ dự án đầu tư: Tôn tạo di tích Chính phủ CMLTCHMNVN và đã được UBND tỉnh Quảng Trị phê duyệt tại Quyết định Số 3529/QĐ -UB ngày 13/12/2004 với tổng mức đầu tưdự án là 7.890 triệu đồng, gồm các hạng mục: Phục dựng nhà trình Quốc thư, nhà nghỉ của các đại sứ; cải tạo nhà đón tiếp và phòng trưng bày bổ sung; phục dựng phần nền móng, đặt bia ghi dấu các công trình trên vị trí cũ và các hạng mục phụ trợ phục vụ đón khách tham quan. Mặc dù sự kiện lịch sử xảy ra chưa lâu, nhưng với một công trình thi công trong điều kiện gấp rút, kết cấu đơn giản, vật liệu không bền vững, lại chịu tác động của thời gian, khí hậu khắc nghiệt, sự vô ý thức của con người đã làm mất dần yếu tố gốc của di tích. Chính vì vậy, trong quá trình chuẩn bị đầu tư, hoàn chỉnh dự án cũng nhưthi công, Trung tâm Bảo tồn Di tích và Danh thắng Quảng Trị đã áp dụng mọi biện pháp nghiệp vụ cần thiết cho từng giai đoạn và từng hạng mục công trình trên nguyên tắc tôn trọng yếu tố gốc và những giá trị vốn có của di tích. Đối với các công trình phục dựng như:nhà Chính phủ, nhà lưu trú của các đại sứ và các đoàn đến làm việc đặt đúng vị trí ban đầu dựa trên các nền móng cũ hiện vẫn còn hoặc mới tìm thấy trong quá trình khảo sát thiết kế. Cấu trúc tổng thể của từng công trình theo bản vẽ hiện trạng do Bảo tàng Bình Trị Thiên lập trước lúc khu di tích bị huỷ hoại, có so sánh đối chiếu với ảnh tưliệu và nguồn cung cấp của các nhân chứng. Để một công trình phục dựng có tôn tạo được hoàn thiện thì đây chỉ mới là điều kiện cần, vấn đề còn lại là việc bố trí nội thất thể hiện chức năng của từng công trình, từng phòng. Có thể nói đây là công tác khó khăn nhất, mỗi một hiện vật đều gắn với một hoàn cảnh, một giai đoạn lịch sử, một nhân vật đã từng có những đóng góp lớn lao cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Mặt khác, thông qua việc tái hiện lịch sử mới phác hoạ và lưu giữ lại bức tranh sống động về những hoạt động của Chính phủ CMLT trong thời gian đóng ở đây, cũng nhưtạo nên sức hấp dẫn cuốn hút người xem với loại hình di tích này. Trước những đòi hỏi của lịch sử, trách nhiệm với công việc, Trung tâm Bảo tồn Di tích và Danh thắng đã huy động và sử dụng mọi nguồn lực có được về mặt tư liệu, hiện vật đơn vị đang quản lý làm cơ sở cho việc xây dựng đề cương, phương án phục dựng, trưng bày bước đầu. Ngoài ra, để khắc phục những hạn chế, bổ sung sự thiếu hụt nguồn tư liệu cũng như chi tiết hoá các ảnh tưliệu để hoàn thiện cấu trúc công trình, phục chế hiện vật, đơn vị đã tìm mọi cách tiếp cận các địa chỉ có nguồn đáng tin cậy để khai thác thông tin, trong đó có những nhân chứng đã từng sống và làm việc tại đây như:bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của Chính phủ Lâm thời; ông Nguyễn Đình Bách, nguyên giám đốc Xí nghiệp 8, đơn vị trực tiếp tham gia xây dựng; ông Nguyễn Văn Khung, nguyên cán bộ giám sát thi công khu trụ sở năm 1973... Trên cơ sở những căn cứ pháp lý, khoa học; với sự quan tâm của các Bộ, ngành Trung ương, công trình tôn tạo di tích đã được đầu tư xây dựng và hoàn thành gồm một số hạng mục chủ yếu như: Nhà Chính phủ được phục dựng theo thiết kế cũ nhưng đã được kiên cố hoá phần kết cấu chịu lực bằng gạch và bê tông cốt thép. Bên ngoài của tường xây, vách ngăn các phòng được ốp tấm Prima chịu nhiệt, nước, chống thâm nhập của côn trùng, đóng chỉ bằng gỗ tạo từng ô nhỏ có kích thước như ban đầu. Phần nội thất bên trong của nhà trình Quốc thưtái hiện nhưxưa: Nền nhà được trải lớp đệm làm bằng cói, phía trên cùng trải hai tấm thảm liền nhau, có hoa văn tinh xảo, chất liệu bằng tơ tằm; dưới mặt chính diện là một chiếc bàn bằng gỗ đặt bình hoa tươi, sát tường có một số chậu cây cảnh thấp, nhỏ. Phòng làm việc của Chủ tịch HĐCV Nguyễn Hữu Thọ ngoài phần thảm nền nhưcác phòng khác, chính giữa trải hai tấm thảm dệt bằng vải màu đỏ có trang trí hoa văn. Bên trong còn được bố trí một bộ bàn ghế mây cùng nhiều vật dụng sinh hoạt khác nhưấm chén, quạt điện, chậu cây cảnh... Phòng ở của Chủ tịch HĐCV Nguyễn Hữu Thọ có thêm hai tường ngăn, tạo thành phòng ngũ và một phòng nhỏ khác làm công trình phụ. Nhà lưu trú của các đại sứ phục dựng nguyên bản nhằm tái hiện lại không gian lịch sử cả quy mô, kết cấu của toàn bộ ngôi nhà cũng nhưbài trí nội thất bên trong. Nhà khách của các đại sứ bao gồm 6 phòng, bên trong không dùng các thiết bị hiện đại làm thay đổi không gian nội thất mà chỉ đặt những hiện vật phục chế đúng với cách sắp xếp nhưtrước đây. Phần tôn tạo được bổ sung thêm phòng trưng bày có diện tích 41m2, bên trong trưng bày 50 ảnh tưliệu, 60 hiện vật giới thiệu về quá trình ra đời và hoạt động của Chính phủ CMLT, đặc biệt là giai đoạn đóng tại Cam Lộ. Tại đây, còn được đặt thêm một nhà bia, bên trong dựng một tấm bia bằng đá Granít nguyên khối 4,2 x 2,6m. Nội dung khắc bút tích của bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Chính phủ CMLT, nói về vai trò của Chính phủ Lâm thời đã lãnh đạo nhân dân miền Nam đấu tranh thắng lợi trên các mặt trận, góp phần quan trọng vào sự nghiệp thống nhất nước nhà. Hoàn thành công tác đầu tư bảo tồn, tôn tạo và đưa vào khai thác sử dụng khu di tích là một việc làm hết sức có ý nghĩa nhằm lưu giữ những giá trị thiêng liêng của khát vọng, quyết tâm giành độc lập, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ mà Chính phủ CMLT viết tiếp trong trang sử vàng chói lọi của dân tộc Việt Nam. Đây là một loại hình di tích lịch sử có tính đặc thù, do vậy để phát huy giá trị và thu hút khách tham quan cần phải tiếp tục được đầu tư về chiều sâu, đó là: Tăng cường những thuyết minh hướng dẫn có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp cao đảm bảo giải quyết được những nhu cầu tìm hiểu về một di tích, một vùng đất lịch sử với nhiều địa danh nổi tiếng liên quan. Quảng bá hình ảnh của di tích trên mọi phương tiện thông tin, xây dựng lộ trình tham quan trong mối liên kết với tour tuyến du lịch hiện đang hoạt động trên địa bàn. Đây sẽ là điểm đến hấp dẫn trên hành trình du lịch Xuyên Á và “Hoài niệm về chiến trường xưa và đồng đội”. Khu trụ sở và những hoạt động của Chính phủ CMLT ở Cam Lộ mãi mãi được đồng bào cả nước, nhân dân yêu chuộng hoà bình thế giới ghi nhận nhưlà một biểu trưng cho sức sống quật cường của nhân dân và cách mạng miền Nam, là minh chứng cho sự tập hợp của lương tri loài người chống chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ. Từ cuộc định Dinh của Chúa Nguyễn Hoàng (1558) đến việc dựng Thành Tân Sở của Vua Hàm Nghi (1883) và Trụ sở của Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam (1973), mảnh đất Quảng Trị đã được lịch sử giao phó một sứ mệnh thiêng liêng, cao cả. Đó là những cột mốc quan trọng trong tiến trình lịch sử địa phương và cũng là niềm tự hào chung về một thời hào hùng của chiến trường xưa và ở đó đã kết tinh biết bao giá trị còn sống mãi với thời gian. NGÔ THANH BẢO (Giám đốc TT Bảo tồn DT-DT Quảng Trị)