“Như thấy một Việt Nam khác”

Vào thời điểm ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, phóng viên ảnh chiến trường Đoàn Công Tính (thuộc Báo Quân đội nhân dân) đã không quản hy sinh gian khổ, băng mình trong lửa đạn để ghi lại những hình ảnh hào hùng của một thời khó quên. Những cố gắng của ông đã được ghi nhận bằng những giải thưởng giá trị trong nước và quốc tế, đặt biệt là Giải thưởng nhà nước về VHNT (chuyên ngành ảnh) năm 2006. Cuối tháng 1/2011 vừa qua, Nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) - cựu phóng viên chiến trường Đoàn Công Tính đã có mặt tại thành phố Gothenburg - thành phố lớn thứ hai của Thụy Điển để tham gia cuộc triển lãm sắp đặt cùng với ông Erick Pauser - nhà làm phim tài liệu của nước bạn. Đây là cuộc triển lãm về chiến tranh Việt Nam gây ấn tượng trong các đồng nghiệp và những người quan tâm đến Việt Nam. Chúng tôi có cuộc trò chuyện ngắn với ông sau chuyến đi. - Xin ông cho biết hình thức cuộc triển lãm sắp đặt ra sao? - Cuộc triển lãm diễn ra tại thành phố Gothenburg - trước đây từng là trung tâm của phong trào đấu tranh chống Mỹ đòi hòa bình cho Việt Nam. Triển lãm được đặt trong nhà hát Angered (Nhà hát chuyên thể nghiệm các loại hình nghệ thuật). Hội trường lớn của nhà hát được chia làm hai phần: Một bên thường xuyên chiếu bộ phim “Gương mặt kẻ thù“ của nhà làm phim tài liệu Erick Pauser thực hiện trong hai năm với nhiều lần qua Việt Nam.

Buổi giao lưu trong triển lãm, tác giả Đoàn Công Tính (bên trái) tác giả Erick, phim “Gương mặt kẻ thù” (bên phải). (Ảnh do nhân vật cung cấp)

Phim chứa nhiều hình ảnh tư liệu giá trị và một số gương mặt tiêu biểu như du kích Củ Chi xưa và nay, chiến binh từ hai phía hồi niệm về chiến tranh, trong đó có nhà văn Bảo Ninh - tác giả tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” và cựu phóng viên chiến trường Đoàn Công Tính. Trong phim có cảnh phóng viên đứng tại Thành cổ Quảng Trị để thuyết trình về trận chiến oai hùng tại chiến địa này. Gian trưng bày này cũng trình chiếu liên tục trên màn hình cỡ lớn với 96 tác phẩm ảnh chiến tranh của tôi. Phòng thứ hai của nhà hát được sắp xếp 10 màn hình ti vi theo vòng tròn, mỗi màn hình có ghế ngồi, tai nghe riêng. Những màn hình này thường xuyên phát những gương mặt của các nhân chứng trong chiến tranh cùng câu chuyện chiến đấu của họ. Phía sau các màn hình này là một giá sách dài trưng bày trên 100 cuốn sách về chiến tranh Việt Nam của các tác giả nhiếp ảnh hàng đầu phương Tây và Việt Nam (có “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh và sách ảnh “Khoảnh khắc” của tôi). Phía trên cao của phòng này là một màn hình cỡ lớn thường xuyên xuất hiện một người Việt đăm chiêu, lặng lẽ nhìn xuống 10 nhân vật đang nói trên các màn hình như thể nhớ lại và xác nhận sự thật… Cách sắp đặt này gây ấn tượng và hiệu quả cao. Người xem như đắm mình trong khung cảnh Việt Nam trong và sau chiến tranh để suy ngẫm về quá khứ đã lùi xa nhưng không thể quên. - Những nhân chứng trong phim tài liệu của Erick Pauser kể về cuộc chiến theo cách riêng của họ. Còn ông? - Sau buổi khai mạc 2 ngày tôi được bố trí gặp gỡ, giao lưu với một số khán giả. Trước các đồng nghiệp và khán giả hâm mộ, tôi đã kể về những gì tôi đã làm trong những ngày làm phóng viên chiến trường. Tôi nhấn mạnh rằng tôi tham gia cuộc chiến với tư cách người lính làm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc như những chiến binh thực thụ, chỉ có điều khác là trên tay tôi không phải khẩu súng mà là chiếc máy ảnh như một thứ vũ khí để nhập cuộc.

Nụ cười Thành Cổ. Ảnh: ĐOÀN CÔNG TÍNH

Tôi đã trả lời kỹ cho những câu hỏi thắc mắc về điều kiện và phương tiện làm việc trong hoàn cảnh có nhiều khó khăn của chiến trường. Tôi kể về những quan tâm và niềm say mê của tôi khi thể hiện hình tượng tuyệt đẹp của người chiến sĩ trong chiến đấu và chú trọng nội tâm, sức mạnh tinh thần, tình cảm đồng đội, tình quân dân và niềm lạc quan, tin tưởng vào thắng lợi tất yếu của họ. Đặc biệt tôi cũng chú trọng thể hiện tính nhân đạo của người lính cách mạng đối với kẻ thù khi họ thất trận hoặc bị thương. Những câu chuyện về chụp ảnh trong Thành Cổ Quảng Trị cũng được các bạn quan tâm, coi như một huyền thoại về nghề nghiệp… Cũng có những câu hỏi mang tính chính trị (như: cuộc chiến đẫm máu này có thể tránh được không? Hoặc cái giá của tổn thất có xứng với chiến thắng? …). Tôi đã trả lời theo quan điểm của chúng ta nhưng với danh nghĩa nhân chứng lịch sử nên ít nhiều đã có sức thuyết phục và nhận được những tràng vỗ tay tán đồng. - Hiệu quả triển lãm và dư luận từ người xem về triển lãm? - Cách sắp đặt triển lãm hợp lý tạo sức lôi cuốn, nhất là hình ảnh trong phim và trong ảnh chụp được trình chiếu xen kẽ với sự xuất hiện của phóng viên chiến trường năm xưa và nhà quay phim hiện nay giao lưu với khán giả tạo điểm nhấn độc đáo cho chương trình. Một khán giả nói: “Được xem phim, ảnh và đối thoại trực tiếp với tác giả là nhân chứng trong chiến tranh tôi cảm thấy như mình đang có mặt tại Việt Nam. Triển lãm này là gạch nối sinh động giữa các thế hệ hai nước chúng ta. Tôi sẽ sớm sắp xếp để có thể đi du lịch tới xứ sở của các bạn…” Ông Ulrick, Giám đốc nhà hát Angered - nơi tổ chức triển lãm, nói: “Lần đầu tiên chúng tôi thể nghiệm triển lãm theo cách này nhưng bước đầu tôi rất hài lòng, coi như đã thành công …” Bà K.Noren là biên đạo múa người Thụy Điển, từng sang Việt Nam, phát biểu: “Triển lãm và cuộc giao lưu đã cho tôi thêm cảm hứng để hoàn thành vở kịch múa “Nỗi buồn chiến tranh” (phỏng theo “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh) mà tôi đang thực hiện bằng ngôn ngữ múa cổ truyền Nhật Bản. Kịch múa phản ánh Việt Nam vươn lên từ sự đau thương để chiến thắng”. Và nữ họa sĩ kiêm nhiếp ảnh gia Thụy Điển, bà Lu Lu, cho biết: “Lần đầu tiên được xem ảnh chiến tranh ở Việt Nam do người Việt Nam chụp, tôi thấy như được biết một Việt Nam khác, một sự khám phá - đó là sức mạnh tinh thần, truyền thống yêu tự do, yêu con người … và niềm tin tất thắng trong quá khứ cũng như hiện tại và tương lai…”. Hai lần đài truyền hình STV của Thụy Điển đưa tin về triển lãm và phỏng vấn tôi dạng phim giới thiệu chân dung nghệ sĩ. Triển lãm giới thiệu rộng rãi đến người xem và ngày khai mạc có 500 học sinh trung học, cao đẳng tham dự. Những ngày tiếp theo nhiều trường học đăng ký xem nên triển lãm kéo dài đến 24/3 mới kết thúc (tổng cộng 2 tháng). AN DUNG (thực hiện)