Tùng Luật, sức vươn từ mạch nguồn văn hóa

(QT) - Về Tùng Luật, ấn tượng đầu tiên trong mắt chúng tôi là hình ảnh làng quê thanh bình, đẹp như một bức tranh sơn thủy hữu tình neo ở cuối dòng Bến Hải, bên sóng nước biển Cửa Tùng. Giữa ồn ã đua chen và tất bật “cơm áo gạo tiền” thời buổi kinh tế thị trường, Tùng Luật vẫn giữ cho mình truyền thống văn hóa lâu đời của cha ông để lại, không chỉ nổi tiếng với danh hiệu “Làng dân ca”, “Làng nghệ sĩ”- nơi sản sinh ra những nghệ sĩ tài hoa lừng danh trên bầu trời nghệ thuật nước nhà, mà còn nổi tiếng với nhiều cách làm hay để huy động sức dân đầu tư xây dựng các công trình phục vụ dân sinh, tạo nên nét đẹp riêng có của một làng quê. Sử cũ chép làng Tùng Luật, xã Vĩnh Giang, huyện Vĩnh Linh (Quảng Trị), xưa là một làng biển, xuất hiện trên bản đồ nước Đại Việt cách đây khoảng 900 năm. Trải qua những thăng trầm của của nghề biển, ngư dân có một sinh hoạt văn hóa dân gian để cầu trời yên biển lặng, mưa thuận gió hòa là “Lễ hội cầu ngư”, đặc trưng là “chèo cạn” mô phỏng lại những chuyến đi biển làm ăn. Đến cuối thế kỷ XIX, có một người con trong làng tên Nguyễn Hữu Như Bá làm nghề thầy thuốc, lưu lạc 9 năm trời ở lục tỉnh miền Tây và ở Huế, đã học được một số ngón đàn, hát tuồng và ca Huế nơi những vùng đất mà ông đã đi qua, về quê mở lớp truyền dạy cho con cháu trong dòng tộc.

Đua thuyền trên sông Hiền Lương - Ảnh: TRÀ THIẾT

Sau một thời gian ngắn, gánh hát do ông làm chủ ra đời gồm 14 diễn viên và bắt đầu biểu diễn từ những năm 1880. Việc xuất hiện gánh hát này là một sự kiện quan trọng trong sinh hoạt văn hóa ở tỉnh Quảng Trị lúc bấy giờ. Trên cơ sở gánh hát của cụ Bá, sau này 12 dòng tộc trong xã Vĩnh Giang đã lập nên đội “Chèo cạn làng Tùng” tồn tại cho đến năm 1947, khi giặc Pháp tấn công dữ dội vào Vĩnh Linh, mới tạm ngừng hoạt động. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước, mỗi người dân làng Tùng Luật góp một lời ca, câu hò phản chiến trở thành làng dân ca phản chiến, mà những lời ca ấy là một vũ khí còn có sức mạnh hơn cả súng đạn, làm cho nhiều người lính từ phía bên kia chiến tuyến phải bỏ súng về với cách mạng, về với chính nghĩa. Kể từ năm 1947 đến nay, người dân Tùng Luật không còn gắn bó với nghề biển nữa, Lễ hội Cầu ngư cũng thất truyền. Chèo cạn làng Tùng chỉ còn là nét đẹp sinh hoạt văn hóa dân gian hồn hậu trong cuộc sống của ngư dân thuở xa xưa lưu truyền cho một số ít con cháu mang theo. Từ mạch nguồn dân ca, hò vè đó, những thế hệ hậu sinh của làng đã không ngừng miệt mài học tập, rèn luyện để trở thành những nghệ sĩ tài danh được cả nước biết đến như: NSND Châu Loan, NSND Lệ Thi, NSƯT Kim Phú, Kim Quý, Châu Dinh, Thu Sen, Ái Chủng, Thanh Thảo… “Không chỉ nổi tiếng với tên gọi làng nghệ sĩ (vì có nhiều nghệ sĩ tài danh), người Tùng Luật tuy còn nghèo nhưng nổi tiếng sống đoàn kết, yêu thương nhau, trọng nghĩa tình, có đời sống văn hóa tinh thần phong phú và sức mạnh cộng đồng luôn gắn bó bền chặt”- NSƯT Ái Chủng, người có công lưu giữ và phục dựng “Chèo cạn làng Tùng” tự hào giới thiệu về quê hương mình. Năm 1979, khi cái ăn cái mặc còn đang thiếu thốn thì người dân Tùng Luật đã tự nguyện đóng góp tiền của xây dựng được hội trường thôn để sinh hoạt văn hóa và tổ chức các hoạt động khác. Từ những ngày ấy, việc xã hội hóa, chung tay, góp sức tái thiết, xây dựng quê hương được người dân đồng tình hưởng ứng tham gia. Đến năm 1996, Tùng Luật là đơn vị đầu tiên trong toàn tỉnh được chọn làm “điểm” phát động xây dựng “Làng văn hóa, gia đình văn hóa”, thì văn hóa thực sự “vừa là mục tiêu, vừa là động lực” thúc đẩy các lĩnh vực đời sống xã hội trong thôn phát triển. Ông Lê Ngọc Minh, Bí thư chi bộ, Trưởng thôn Tùng Luật cho biết thêm: “Ngay từ khi mới phát động xây dựng làng văn hóa, cơ sở hạ tầng phục vụ đời sống dân sinh ở Tùng Luật hầu như chưa có gì. Dấu ấn về huy động sức dân đó là người dân tự nguyện chặt hết cây cối, hiến đất để mở rộng đường sá, quy hoạch thành 9 trục đường thẳng tắp chạy dọc ra bờ sông. Năm 2003, toàn bộ các trục đường đi lại trong thôn đều được người dân đóng góp để bê tông hóa. Đến năm 2008, người dân lại tiếp tục đóng góp xây dựng Trung tâm văn hóa thôn đạt chuẩn với tổng trị giá gần 800 triệu đồng; xây dựng phòng đọc sách có trên 1.000 đầu sách các loại phục vụ nhu cầu học tập, tìm hiểu kiến thức của nhân dân. Đặc biệt, đến nay Tùng Luật là ngôi làng duy nhất trong tỉnh xây dựng được công viên dài gần 1km chạy dọc theo bờ sông rất đẹp mắt”. Công viên của làng Tùng Luật được xây dựng từ hơn 20 năm về trước. Ngày ấy, những bậc cao niên trong làng vận động con cháu xây dựng công viên để đẹp làng, đẹp xóm, những chiếc ghế đá do con em của làng hiến tặng. Điều đặc biệt là, những chiếc ghế đá trong công viên đều mang câu chuyện nỗ lực vượt khó vươn lên học hành giỏi giang thành đạt của con em trong làng, trên mỗi chiếc ghế đều khắc tên của những người được vinh danh. Đến nay, trong công viên làng văn hóa Tùng Luật có khoảng 50 chiếc ghế đá vinh danh những người giỏi giang thành đạt, có nhiều đóng góp cho quê hương, đất nước như thế. Để cho ngôi làng luôn được sạch, đẹp, các hộ dân tự nguyện đóng góp tiền mua xe thu gom rác thải và hàng tháng đóng 7.000 đồng/hộ cho đội vệ sinh môi trường để thu gom rác. Đêm đêm, tất cả các đường làng ngõ xóm ở Tùng Luật đều có điện thắp sáng, tháng này hộ bên này đường thắp sáng, đến tháng khác thì hộ bên kia đường thắp sáng, cứ thế luân phiên nhau. Nhờ đó tình hình an ninh trật tự trong thôn bảo đảm, các tệ nạn xã hội được đẩy lùi… Vấn đề thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội được đưa vào hương ước của làng và thực hiện có nề nếp. Ghi nhận những kết quả đạt được, năm 2011, làng Tùng Luật vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba vì đã có nhiều thành tích xuất sắc trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Trung tâm văn hóa làng, thư viện làng, công viên… ở làng Tùng Luật không chỉ nổi tiếng là những địa chỉ văn hóa… làng riêng có ở Quảng Trị, mà còn nổi tiếng việc người dân chung tay, góp sức làm ra nó. Để rồi, ngày ngày dạo dọc bờ sông đi qua công viên, người dân làng Tùng Luật có thể tự hào về những thành quả đạt được và giáo dục con em mình nỗ lực vượt khó vươn lên, quyết tâm làm những điều tốt đẹp, những điều có ích xứng đáng được vinh danh, góp sức xây dựng làng văn hóa Tùng Luật ngày càng phát triển giàu đẹp. THANH HẢI