Báo chí đồng hành với Khu Kinh tế - Thương mại đặc biệt Lao Bảo và Hành lang Kinh tế Đông - Tây

(QT) - Cách đây gần 15 năm, những ai đã từng đến với Lao Bảo, chứng kiến khung cảnh ngút ngàn lau sậy, đi trên những con đường đất đỏ ngoằn ngoèo qua các thôn bản và những hố bom sâu - dấu tích của một vùng rừng núi hoang sơ từng chịu sự tàn phá của các cuộc chiến tranh và thiên tai khắc nghiệt, nay có dịp trở lại, chắc không khỏi ngỡ ngàng trước sự biến đổi của mảnh đất này. Nơi đây từng được mệnh danh là “chốn rừng thiêng nước độc” thời Pháp thuộc, là chiến trường thời chống Mỹ gắn với những chiến công lừng danh của quân và dân ta tại Khe Sanh và trên đường 9 Nam Lào, là vùng có “hoàn cảnh kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn” thời kỳ đầu của công cuộc đổi mới…đã và đang trở thành một đô thị mới, biến dự cảm đầy lãng mạn của nhà thơ Ngô Kha “ Vì ta phải thấy và nhất định thấy/ Ngày kia/Một đô thị vàng trên đồi Lao Bảo/ Một thị trấn yêu kiều qua ngã Làng Vây… ” thành hiện thực. Vâng, hiện thực của “đô thị vàng” có được hôm nay trước hết phải kể đến sự khởi nguồn từ chủ trương của hai Bộ Chính trị Việt Nam, Lào, được Chính phủ, các bộ, ngành và chính quyền địa phương triển khai thông qua hệ thống cơ chế chính sách đặc biệt ưu đãi, hệ thống quy hoạch, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng (CSHT) trọng tâm, trọng điểm, gắn với quá trình hội nhập trên EWEC và chiến lược phát triển KT-XH của quốc gia, khu vực và địa phương. Bên cạnh đó, không thể không nói đến vai trò của đội ngũ báo giới, những người đã tiếp cận và đồng hành với Khu Kinh tế - Thương mại đặc biệt Lao Bảo (Lao Bao SECA) trong nhiều năm qua.

Phóng viên Đài truyền hình TP HỒ Chí Minh (HTV) tác nghiệp tại Lao Bảo - Ảnh: HOÀNG ĐỨC

Vào những ngày mùa đông trung tuần tháng 11/1998, khi cái rét cắt da đang lan tỏa khắp nơi thì tin vui và nắng ấm đã đến với miền Tây Quảng Trị: Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 219/1998/QĐ-TTg ban hành Quy chế Khu vực khuyến khích phát triển kinh tế và thương mại Lao Bảo (gọi tắt là Khu TM Lao Bảo). UBND tỉnh Quảng Trị đã tổ chức ngay một cuộc họp báo tiếp nhận và quảng bá thông tin về Khu TM Lao Bảo tại Hà Nội với sự tham gia của đại diện lãnh đạo Văn phòng Chính phủ, các bộ, ngành TƯ, lãnh đạo các cấp chính quyền và cơ quan địa phương. Đặc biệt có sự tham gia của hơn 40 phóng viên đến từ 13 cơ quan báo chí, đài PT-TH trong cả nước. Ngay sau cuộc họp báo này, thông qua các kênh thông tin, Khu TM Lao Bảo với đặc điểm riêng có và lợi thế riêng biệt đã được cập nhật, xuất hiện ngày càng tăng trên các số báo, chương trình PT-TH. Địa danh “Lao Bảo” trước đây được nhắc đến với những ám ảnh về chốn lao tù, rừng thiêng nước độc dần được thay thế, gắn liền với khái niệm “chính sách ưu đãi”, “hội nhập, phát triển”. Báo chí đã bắt đầu đồng hành với Lao Bao SECA và EWEC như thế. Trong những ngày đầu sơ khai, nhiều phóng viên đã từng lội suối, băng rừng theo đoàn khảo sát “Khu thương mại tự do” để có được những bài viết, hình ảnh sống động về quá trình chuẩn bị quy hoạch. Rồi trong đợt mưa bão sụt sùi tháng 9/2002, để ghi nhận hình ảnh khởi công xây dựng Trung tâm Thương mại Lao Bảo - Trái tim của khu “đặc biệt”, nhóm phóng viên của Đài TH khu vực tại Quảng Trị đã phải cởi hết áo mưa, chấp nhận gió rét để che cho ống kính camera được an toàn, đảm bảo ghi được cảnh quay như ý. Nếu ai đã từng đọc loạt phóng sự về “Đường 9 xưa và nay” của Trương Đức Minh Tứ, vi vu với “Tour du lịch một ngày ăn cơm ba nước” cùng Lâm Chí Công, băn khoăn, trăn trở trước những bất cập do việc thay đổi cơ chế, chính sách chung có ảnh hưởng đến chính sách “đặc biệt” của Lao Bao SECA, những dự cảm “Từ Thẩm Quyến - Trung Quốc nghĩ về Lao Bảo” của nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Lê Hữu Thăng… và một số bài viết khác, có thể thấy rõ sự gắn bó của nghề làm báo, người viết báo với Lao Bảo SECA và EWEC, những trăn trở trước cơ hội và thách thức của quê hương trong quá trình hội nhập. Không chỉ có báo chí trong nước mà nhiều cơ quan, hãng thông tấn, PTTH nước ngoài (Bangkok Post của Thái Lan, BBC của Anh, NHK của Nhật Bản, CNN của Mỹ…) cũng đã quan tâm đến khu vực này. Cùng với việc tuyên truyền, quảng bá tiềm năng, lợi thế Lao Bao SECA và EWEC, báo chí còn kịp thời phát hiện những vướng mắc, bất cập, đưa ra các giải pháp đề nghị các cơ quan chức năng xem xét, giải quyết như: cần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính (nhất là các thủ tục cấp phép đầu tư, giao đất, thủ tục hải quan, kiểm tra, kiểm soát… trên EWEC); cần xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ và đủ mạnh cho Khu Kinh tế-Thương mại đặc biệt Lao Bảo; cần giải quyết vấn đề xe tay lái bên phải vào Việt Nam; giá cước vận chuyển hàng hóa từ các nước EWEC qua các cảng biển miền Trung còn cao so với cảng Thái Lan, cần từng bước giảm xuống bằng cách nâng cấp mở rộng đường bộ, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các phương tiện tham gia giao thông, phát triển hệ thống thu gom, tập trung hàng hóa xuất nhập khẩu qua các cảng biển, phát triển dịch vụ logistics; cần tăng cường sức mạnh liên kết giữa các tỉnh, thành của các nước trên EWEC… Cùng với việc phản ánh và phát hiện, báo chí đã thực hiện tốt việc dự báo về sự phát triển của EWEC. Báo chí đã đưa ra nhiều dự báo đã và sẽ được thời gian kiểm nghiệm là đúng đắn, chính xác như: dự báo lượng khách các nước du lịch bằng đường bộ qua Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo vào Việt Nam sẽ tăng mạnh, khi thủ tục qua lại cầu Hữu Nghị 2 nối sông Mêkông giữa Lào với Thái Lan và thủ tục xuất nhập cảnh vào các nước ASEAN được thông suốt; dự báo Khu Kinh tế-Thương mại đặc biệt Lao Bảo sẽ trở thành đô thị động lực cấp 1 trên vùng biên giới Việt-Lào; dự báo về tiềm năng, lợi thế mới mở ra cho EWEC khi Cảng biển nước sâu Mỹ Thủy và Khu Kinh tế biển Đông Nam Quảng Trị được xây dựng (rút ngắn cung đường vận chuyển kể cả về đường bộ và đường biển cho hàng hóa các nước EWEC đi sang các nước châu Á-Thái Bình Dương, phát triển dịch vụ logistics, phát triển công nghiệp vật liệu mới-công nghệ cao…). Trở lại với hình ảnh hiện thực hóa “đô thị vàng” của nhà thơ Ngô Kha, chúng ta thấy rõ hiện thực ấy được xây nên từ những con số biết nói: Đến nay, toàn khu vực đã được phê duyệt quy hoạch chung, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020, tầm nhìn 2025; hoàn thành quy hoạch chi tiết cho 19 khu vực SXKD tập trung, trong đó đã đầu tư CSHT đồng bộ cho gần 300 ha với tổng kinh phí trên 1.340 tỷ đồng (trong đó vốn NSNN khoảng 629 tỷ đồng); thu hút 400 doanh nghiệp, trên 2.600 hộ kinh doanh tham gia hoạt động (so với 12 doanh nghiệp và gần 1.300 hộ kinh doanh trước khi thành lập - 10/1998). Có 57 dự án đầu tư vào khu vực với tổng số vốn đăng ký trên 3.670 tỷ đồng, trong đó có 04 dự án đầu tư 100% vốn nước ngoài (FDI) với số vốn đăng ký 26 triệu USD. Mặc dù đang trong thời gian thụ hưởng chính sách ưu đãi nhưng từ năm 2005 trở lại nay, mỗi năm doanh nghiệp Lao Bao SECA đóng góp bình quân từ 30 - 40 tỷ đồng vào NSNN. Đã giải quyết việc làm cho trên 3.500 lao động tại các nhà máy, xí nghiệp, văn phòng đại diện và khoảng 500 lao động gián tiếp khác tại các chi nhánh, văn phòng đại diện ở trong và ngoài nước. Hoạt động đầu tư, thương mại phát triển, đặc biệt sau khi Việt Nam, Lào, Thái Lan bỏ visa; cầu Hữu nghị 2 bắc qua sông Mêkông khánh thành (12/2006) đã làm cho hoạt động XNK, XNC hàng hóa, người và phương tiện qua cửa khẩu Lao Bảo tăng lên rõ rệt. Hoạt động thương mại và dịch vụ trên địa bàn là lĩnh vực có lợi thế phát triển, hiện có tỷ trọng bằng 65% tổng GTSX các ngành, làm cho môi trường kinh doanh tại khu vực ngày càng sôi động, thể hiện rõ là đầu mối giao thương, trung chuyển hàng hóa, dịch vụ với thị trường trong tỉnh, cả nước và một số nước trong khu vực. Hoạt động xuất nhập khẩu (XNK), xuất nhập cảnh (XNC): Trong thời kỳ 1996 - 2000 và 2001- 2005 hoạt động XNK, XNC đã có những chuyển biến nhưng số lượng và mức độ chưa lớn lắm. Thời kỳ 2006 - 2010 và những năm gần đây, hoạt động XNK và XNC qua Cửa khẩu Quốc tế Lao Bảo và từ nội địa vào Khu KT-TM đặc biệt Lao Bảo có sự tăng trưởng mạnh. Tổng kim ngạch XNK qua cửa khẩu Lao Bảo giai đoạn 2006 - 2010 tăng gấp 3,5 lần giai đoạn 2001-2005. Riêng các năm 2011, 2012, mặc dù vẫn chịu nhiều ảnh hưởng của tình hình suy thoái, lạm phát của thế giới và khu vực, tại nhiều cặp cửa khẩu hàng hóa gần như “đóng băng” nhưng kim ngạch XNK và số thu thuế qua cửa khẩu quốc tế Lao Bảo vẫn tăng mạnh, mỗi năm trong giai đoạn này đạt xấp xỉ 30% cho cả thời kỳ 2006-2010. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, “chỉ tính riêng tổng kim ngạch xuất nhập khẩu biên giới của tỉnh Quảng Trị năm 2012 chiếm khoảng 50% kim ngạch xuất nhập khẩu biên giới của 10 tỉnh biên giới Việt Nam - Lào”. Hoạt động XNC và dịch vụ du lịch có nhiều chuyển biến tích cực, số lượng khách XNC tăng lên, năm sau cao hơn năm trước. Đặc biệt, sau sự kiện khánh thành cầu Hữu nghị II bắc qua sông Mêkông đánh dấu thông tuyến EWEC, thời kỳ 2006-2010, khách du lịch đến với khu vực tăng bình quân gần 145%/năm. Cùng với lượt khách, lượt phương tiện cũng tăng lên đáng kể. Bên cạnh những thuận lợi và kết quả đạt được, trong hành trình xây dựng và phát triển Lao Bao SECA gắn với EWEC cũng còn bộc lộ một số khó khăn, hạn chế. Về mặt khách quan, có thể thấy rõ khu vực này xa trung tâm tỉnh lỵ, xa sân bay, hải cảng. Hệ thống CSHT chưa được đầu tư đồng bộ, hệ thống dịch vụ tương hỗ (trong đó có dịch vụ hậu cần logistic) và nguồn nhân lực (đặc biệt là nhân lực đã qua đào tạo) còn rất thiếu, chưa đáp ứng và theo kịp nhu cầu của nhà đầu tư. Về mặt chủ quan, trở ngại lớn nhất vẫn là sự nhận thức về xây dựng và áp dụng cơ chế, chính sách cho khu vực. Do có nhận thức khác nhau nên vừa qua đã có những thay đổi về cơ chế, chính sách, ảnh hưởng đến công tác quản lý và thu hút đầu tư. Có thể viện dẫn như sau: - Mặc dù mới qua 15 năm thực hiện, nhưng đã có 03 lần ban hành và bổ sung sửa đổi cơ chế, chính sách và 03 lần thay đổi mô hình tổ chức quản lý, kéo theo việc các bộ, ngành phải ban hành văn bản hướng dẫn bổ sung, làm chậm thời gian chính sách đi vào cuộc sống. - Khi ban hành văn bản hướng dẫn, một số bộ, ngành đã “quên” không tính đến Quy chế có tính đặc thù cao của Lao Bao SECA nên một số chính sách của khu vực vô tình bị “phủ định” hoặc hạn chế mức ưu đãi làm cho tỉnh phải mất rất nhiều thời gian đi “xin lại” những cái vốn đã “có” trong Quy chế, tạo ra sự nghi ngại cho các nhà đầu tư về tính không nhất quán của chính sách (như xin duy trì ưu đãi thuế GTGT cho cư dân tiêu thụ điện trong khu; xin cho xe ô tô biển số LB được lưu hành vào nội địa không quá 30 ngày thay vì 07 ngày như văn bản hướng dẫn mới; xin không áp dụng đánh thuế NK trên sản phẩm hàng hóa mà chỉ tính thuế NK đối với nguyên liệu, linh kiện nhập ngoại cấu thành trong sản phẩm hàng hóa được sản xuất, gia công, tái chế, lắp ráp tại nội khu… ). Những khó khăn, tồn tại trên đây đã rất nhiều lần được các cấp, các ngành tổng hợp, báo cáo và đề xuất kiến nghị TƯ tháo gỡ. Với chức năng nhiệm vụ và lương tâm nghề nghiệp của mình, nhiều bài viết, phóng sự của báo giới đã phản ánh, đưa ra các kiến nghị, đề xuất, song mọi sự cố gắng vẫn chưa có lời đáp tối ưu nhất, chưa được giải quyết đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra. Mục tiêu của Trung ương và tỉnh đặt ra là phấn đấu xây dựng toàn Khu KT-TM đặc biệt Lao Bảo thành đô thị loại IV vào năm 2015, tiến tới trở thành đô thị động lực cấp một (loại III) trên vùng biên giới Việt - Lào vào năm 2020. Hiện thực hôm nay và viễn cảnh ngày mai có được tiếp nối hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có vấn đề chúng ta có những giải pháp và kiến nghị gì để vượt qua những khó khăn, thách thức mang tính khách quan và chủ quan trên đây hay không? Với tư cách của một người quan tâm đến sự phát triển của Lao Bao SECA và EWEC, tôi xin đưa ra một số giải pháp và kiến nghị dưới đây: - Cần tiếp tục quan tâm đến công tác quy hoạch, đầu tư xây dựng CSHT (bao gồm cả quy hoạch và hạ tầng cho cả Lao Bao SECA và EWEC) bằng nhiều nguồn vốn (NSNN, ODA, huy động từ doanh nghiệp… ) để đáp ứng ngày càng cao hơn nhu cầu của nhà đầu tư và các đối tượng khác. - Để phát triển Lao Bao SECA, không chỉ chú ý đến phát triển tại nội khu mà phải có chiến lược phát triển các chuỗi đô thị trên EWEC, trong đó Khu Kinh tế biển Đông Nam Quảng Trị với cảng nước sâu Mỹ Thủy là một ý tưởng tốt, cần sớm hoàn thành quy hoạch và triển khai xây dựng, tạo điều kiện để rút ngắn 150 km trên lộ trình 1.450 km của EWEC, cung cấp “đầu vào” và “đầu ra” cho các khu kinh tế miền Trung Việt Nam và các tỉnh trên EWEC. - Trong thu hút đầu tư, không chạy theo số lượng mà cần chú ý đến chất lượng, quan tâm những nhà đầu tư tiềm năng, có chiều hướng phát triển tốt trong tương lai. Ưu tiên các dự án đầu tư vào lĩnh vực logistic, đào tạo nghề để bổ sung phần khuyết thiếu của khu vực. - Để tháo gỡ những khó khăn vướng mắc trong xây dựng và áp dụng cơ chế chính sách, cần quan tâm nghiên cứu, đề nghị Trung ương xây dựng một hệ thống pháp luật đủ mạnh, bền vững cho khu vực. Theo đó, cần tính đến việc xây dựng Nghị định thư về hợp tác kinh tế - văn hóa - khoa học kỹ thuật giữa Việt Nam và Lào (điều ước quốc tế), trong đó nêu rõ một số cơ chế chính sách và cơ chế liên Chính phủ hai nước đối với việc phát triển Lao Bao SECA và Khu TM biên giới Đensavanh trở thành mô hình khu kinh tế kiểu mẫu. Tiến tới xây dựng luật về “Khu thương mại tự do” như một số nước (Chi Lê, Thổ Nhĩ Kỳ…) đã áp dụng hoặc “Luật Khu kinh tế”, “Luật Khu Hành chính-Kinh tế đặc biệt” để nâng cao hiệu lực và khung pháp lý trong quá trình triển khai thực hiện. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, đó là ngoài quy hoạch, hạ tầng và cơ chế chính sách, Lao Bao SECA cần tiếp tục có được sự đồng hành và tiếng nói hỗ trợ của cơ quan và đội ngũ báo giới trong chặng đường sắp tới để vượt qua những khó khăn thử thách, đạt mục tiêu, yêu cầu mà Đảng, Nhà nước ta đã đặt ra cũng như đáp ứng sự kỳ vọng mà chúng ta đang hướng tới. NGUYỄN HOÀN