Để xây dựng một nông thôn mới thời kỳ CNH-HĐH

(QT) - Diện mạo nông thôn trong tỉnh Kể từ ngày thống nhất đất nước, nhất là sau hơn 20 năm thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, cùng với sự phát triển chung của đất nước, những miền quê nông thôn Quảng Trị đã có nhiều thay đổi đáng kể. Từ chỗ những con đường lầy lội, nhà cửa đơn sơ thì nay không ít làng quê với những con đường bê tông sạch đẹp, nhiều nhà ngói, nhà tầng mọc lên.

Đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông nông thôn đáp ứng nhu cầu sinh hoạt-sản xuất của nhân dân

Đến nay, đã có 85% tổng số hộ có nhà ở kiên cố, bán kiên cố và nhà gỗ vững chắc, 85% số hộ có phương tiện nghe, nhìn và xe máy, 3% số hộ có máy vi tính. Hệ thống kênh mương nội đồng từng bước được kiên cố hóa. Sản lượng lương thực đạt 22,6 vạn tấn, giá trị nông sản xuất khẩu đạt 10 triệu USD, chiếm gần 25% giá trị hàng hóa xuất khẩu của tỉnh. Thu nhập bình quân đầu người của người dân nông thôn đạt 6,5 triệu đồng/năm... Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đạt được vẫn còn nhiều bất cập do chưa theo một quy chuẩn nào trong quá trình xây dựng đã tạo nên vóc dáng của mỗi miền quê, làng mạc cũng khác biệt nhau rõ nét. Đồng chí Trần Văn Thu, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn nhận xét: ""Nông thôn Việt Nam nói chung, Quảng Trị nói riêng đã có từ ngàn xưa nhưng nay nếu khái quát nông thôn như thế nào thì khó quá. Bởi ở đó, có quá nhiều sự khác biệt mà xuất phát từ quá trình nhận thức của chủ thể lãnh đạo, điều kiện vật chất cụ thể của nội lực người dân, sự đầu tư của nhà nước"". Trong rất nhiều chương trình, dự án đầu tư phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn thì ngoài sự không liên kết giữa các chương trình, dự án mà ngay trong mỗi chương trình, dự án cũng còn những bất cập nhất định. Nói ngay, trước bức bách nhu cầu đi lại của người dân, năm 2002, chương trình bê tông hóa giao thông nông thôn ra đời với tinh thần "Nhà nước và nhân dân cùng làm". Tuy nhiên, do quá trình thực hiện chủ trương này không theo một quy chuẩn kỹ thuật, quy trình và điều kiện đầu tư nên mỗi địa phương có mỗi cách làm riêng. Có địa phương khi thực hiện chủ trương này thì chỉ bê tông hóa những con đường xương cá trong xóm. Rồi cùng một con đường xóm nhưng phải chia ra bê tông hóa nhiều đợt theo kiểu gần như cào bằng xóm nào cũng có một đoạn bê tông như thế. Hai điểm đầu của con đường bê tông lại nối với con đường đất nắng bụi mưa lầy... Rồi chương trình xây dựng giao thông nội đồng phục vụ sản xuất nông nghiệp còn quá nhiều bất cập. Để thực hiện chủ trương này thì lại liên quan đến công tác dồn điền đổi thửa nhằm mục đích tiến tới cơ giới hóa nông nghiệp. Nhưng do một phần thực tế của đồng đất địa phương, với tư tưởng sản xuất manh mún nên chủ trương này thực hiện chưa đạt kết quả như yêu cầu đề ra. Theo phân tích của các chuyên gia nông nghiệp, do giao thông nội đồng kém, tư tưởng canh tác manh mún nên nông dân chủ yếu có thói quen sử dụng máy cầm tay trong khâu làm đất. Với loại máy này, trọng lượng nhỏ không đủ sức đánh tan được đất với độ sâu cần thiết cho cây trồng phát triển, nhất là đối với cây lúa nên năng suất chưa tương xứng với các loại giống mới cũng như sự đầu tư thâm canh cao. Công tác quy hoạch sử dụng đất tuy được các địa phương quan tâm đúng mức, được công khai hóa nhưng quá trình thực hiện lại xảy ra nhiều bất cập không đáng có. Đó là, nhiều địa phương tự ý phá vỡ công tác quy hoạch của chính địa phương mình. Xã Hải Phú (Hải Lăng) là một ví dụ. Khu đất nằm cạnh Quốc lộ 1A thuộc thôn Phú Hưng đã được quy hoạch xây dựng khu dân cư. Nhưng do nhu cầu phát triển của HTX nông nghiệp Phú Hưng, năm 2007, UBND xã tổ chức chia lô để đấu giá khu đất này. Để HTX có đất xây dựng cây xăng, mở dịch vụ, UBND xã và HTX Phú Hưng đồng ý cho 3 cá nhân trong ban chủ nhiệm và ban kiểm soát HTX này đứng tên (tiền đấu giá hơn 500 triệu đồng của HTX) để tham gia đấu giá cho cá nhân với diện tích 7 lô tương đương 1500 m2. Sau khi có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, 3 cá nhân nói trên sẽ làm thủ tục chuyển lại cho HTX sử dụng. Vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng đe dọa trực tiếp đến sức khỏe của cộng đồng dân cư do rác thải sinh hoạt của chính người dân cũng như nhà máy, xí nghiệp gây ra. Theo ông Nguyễn Trường Khoa, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên- Môi trường, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do quá trình xây dựng qui hoạch và đầu tư xây dựng khu dân cư các địa phương chưa chú trọng đến vấn đề xử lý môi trường. Việc hình thành các bãi rác, chôn lấp rác chưa chú ý đến khoảng cách đối với khu dân cư, quy mô bãi rác chưa phù hợp với các điều kiện tự nhiên, năng lực thu gom rác yếu, công nghệ xử lý rác lạc hậu nên khó tránh khỏi tình trạng gây ô nhiễm môi trường như hiện nay. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch từ thuần nông sang các lĩnh vực phi nông nghiệp (người lao động vào làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp, làng nghề ngày càng nhiều) nhưng chưa qua đào tạo nghề một cách bài bản. Do đó, khi gặp biến động của nền kinh tế thì hầu hết người lao động lại rơi vào tình trạng thất nghiệp hay có làm việc nhưng chỉ cầm chừng với thu nhập thấp. Đó là chưa nói đến người lao động chưa được tham gia đóng bảo hiểm xã hội... Bên cạnh những khó khăn về điều kiện vật chất, nhiều vùng nông thôn trong tỉnh đời sống tinh thần của người dân còn nghèo nàn, chênh lệch với thành thị, tỷ lệ người tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ còn thấp. Tệ nạn xã hội có chiều hướng gia tăng ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục văn hóa làng, xã bao đời nay. Hệ thống chính trị ở cơ sở mặc dù được kiện toàn, đổi mới nhưng thực trạng cán bộ nhiều địa phương chưa đáp ứng yêu cầu công tác do chưa qua đào tạo đạt chuẩn, trình độ lý luận còn thấp... Để xây dựng một nông thôn mới

Bộ tiêu chí là căn cứ để xây dựng nội dung chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới trong thời kỳ đẩy mạnh CNH- HĐH; kiểm tra, đánh giá công nhận huyện, tỉnh đạt nông thôn mới. Với phương châm, xây dựng nông thôn mới là công việc vì dân, do dân. Vì vậy, xây dựng nông thôn mới phải giải quyết những vấn đề thiết thực mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân, do đó, cộng đồng dân cư phải đóng vai trò chủ thể trong xây dựng, nghĩa là phải được bàn bạc và quyết định, tổ chức thực hiện, giám sát và quản lý, sử dụng. Tiêu chí gồm nhiều nội dung như phải quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển nông nghiệp hàng hóa, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; quy hoạch phát triển hạ tầng kinh tế- xã hội- môi trường; quy hoạch phát triển các khu dân cư mới và chỉnh trang các khu dân cư hiện có theo hướng văn minh, bảo tồn được bản sắc văn hóa tốt đẹp

Chưa bao giờ, các cấp từ Trung ương đến địa phương quan tâm đặc biệt đến vấn đề nông nghiệp, nông dân và nông thôn như hiện nay. Từ đó, đã có nhiều chương trình, dự án ra đời với mục tiêu tạo sự thay đổi mạnh mẽ trong đời sống nông thôn như chương trình mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo và tạo việc làm, chương trình 135, 134, chương trình về mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, dự án trồng mới 5 triệu ha rừng, phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, thực hiện quy chế dân chủ và cải cách thủ tục hành chính ở cơ sở, phong trào xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, chương trình kiên cố hóa giao thông kênh mương, phát triển giao thông nông thôn... Tuy nhiên, để xây dựng một nông thôn mới thì chưa có chương trình, dự án nào đem lại hiệu ích đồng bộ, cao nhất. Mới đây, để cụ thể hóa Nghị quyết 26 của Hội nghị BCHTƯ Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định 491/2009 về việc ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới. Bộ tiêu chí là căn cứ để xây dựng nội dung chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới trong thời kỳ đẩy mạnh CNH- HĐH; kiểm tra, đánh giá công nhận huyện, tỉnh đạt nông thôn mới. Với phương châm, xây dựng nông thôn mới là công việc vì dân, do dân. Vì vậy, xây dựng nông thôn mới phải giải quyết những vấn đề thiết thực mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân, do đó, cộng đồng dân cư phải đóng vai trò chủ thể trong xây dựng, nghĩa là phải được bàn bạc và quyết định, tổ chức thực hiện, giám sát và quản lý, sử dụng. Tiêu chí gồm nhiều nội dung như phải quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển nông nghiệp hàng hóa, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; quy hoạch phát triển hạ tầng kinh tế- xã hội- môi trường; quy hoạch phát triển các khu dân cư mới và chỉnh trang các khu dân cư hiện có theo hướng văn minh, bảo tồn được bản sắc văn hóa tốt đẹp. 100% đường trục xã, liên xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa đạt chuẩn theo kỹ thuật của Bộ GT-VT; 70% đường trục thôn, xóm được cứng hóa đạt chuẩn; 100% đường ngõ, xóm sạch và không lầy lội vào mùa mưa, giao thông nội đồng được cứng hóa, xe cơ giới đi lại thuận lợi. Hệ thống thủy lợi đáp ứng yêu cầu sản xuất và dân sinh, trong đó 85% kênh mương do xã quản lý được kiên cố hóa. Hệ thống điện đảm bảo kỹ thuật của ngành và với 98% số hộ dùng điện. Trường học nông thôn đạt chuẩn; 100% thôn có nhà văn hóa và khu thể thao; nông thôn có chợ, dịch vụ Internet, bưu điện, không còn nhà tạm bợ, dột nát và 80% nhà đạt tiêu chuẩn Bộ Xây dựng. Tỷ lệ hộ nghèo dưới 5%; tỷ lệ người lao động trong lĩnh vực nông nghiệp dưới 35%; tỷ lệ lao động được đào tạo trên 35%; 30% người lao động được đóng bảo hiểm y tế, đảm bảo vệ sinh môi trường. 100% cán bộ xã đạt chuẩn. Để đạt huyện nông thôn mới thì 75% số xã trong huyện đạt nông thôn mới; tỉnh nông thôn mới thì 80% số huyện trong tỉnh đạt nông thôn mới... Theo đó, Chi cục Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị đã có kế hoạch phát triển nông thôn từ nay đến năm 2015 là nâng cao thu nhập của người dân nông thôn lên gấp 1,8- 2 lần so với hiện nay. Xây dựng được cơ bản hệ thống giám sát ô nhiễm môi trường nông thôn, cơ bản xử lý và ngăn chặn ô nhiễm ở các điểm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo nghề, bồi dưỡng kiến thức nghề đạt trên 30%. Tỷ lệ lao động nông thôn còn dưới 50%. Phát triển các hình thức kinh tế hợp tác có hiệu quả, hỗ trợ cho phát triển kinh tế hộ gia đình và thúc đẩy nhanh phát triển kinh tế nông thôn. Xây dựng trên 20% số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Tổng kinh phí để thực hiện các dự án của chương trình này (giai đoạn 2011- 2015) là 1.799.500 triệu đồng (năm 2010 đang thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia hỗ trợ phát triển sản xuất và ngành nghề, chương trình 135 giai đoạn II)... Rút kinh nghiệm đề án thí điểm phát triển nông thôn mới của Ban Kinh tế Trung ương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn năm 2001 ở một số xã, thôn bản trong nước nhưng hiệu quả đạt được không như mong muốn; để thực hiện đúng tinh thần Bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới, đòi hỏi cấp ủy, chính quyền địa phương, nhất là Chi cục phát triển nông thôn cần đánh giá đúng thực trạng bộ mặt nông thôn hiện có, khảo sát thế mạnh sẵn có cũng như những khó khăn vướng mắc để xây dựng mục tiêu cụ thể. Theo Bộ tiêu chí nông thôn mới thì khi đầu tư xây dựng phải được tiến hành đồng bộ trên nguyên tắc dựa vào nội lực của cộng đồng địa phương, nhà nước chỉ hỗ trợ một phần trực tiếp để phát huy sự đóng góp của cộng đồng dân cư. Từ đó, các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng dân cư ở xã tự đề xuất trên cơ sở bàn bạc dân chủ, công khai và quyết định thông qua chính cộng đồng. Cấp ủy đảng, chính quyền đóng vai trò chỉ đạo, điều hành quá trình xây dựng quy hoạch, kế hoạch, tổ chức thực hiện để người dân phát huy vai trò chủ thể xây dựng nông thôn mới. Do vậy cần có kế hoạch thực hiện thật tốt bộ tiêu chí nông thôn mới để phấn đấu đến năm 2015 trên địa bàn tỉnh có trên 20% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới. Bài, ảnh: NGUYỄN VINH