Nghề chằm nón lá ở Bố Liêu

(QT) - Buổi trưa, trời nắng như đổ lửa, nhìn những thiếu nữ trong chiếc áo dài trắng tinh, tóc xõa ngang vai, khuôn mặt hồng hào e ấp thấp thoáng dưới chiếc nón lá xinh xắn, thong thả trên con đường trải nhựa... khiến chúng ta yêu mến hơn vẻ đẹp chốn thôn quê yên bình từ bao đời nay. Hình ảnh tươi đẹp ấy như một minh chứng cắt nghĩa tại sao trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nghề chằm nón lá ở Bố Liêu (Triệu Hòa, Triệu Phong, Quảng Trị) vẫn được bảo lưu và phát triển cho đến hôm nay. Nghề chằm nón lá ở Bố Liêu đã có truyền thống hơn 200 năm. Trong Ô châu Cận lục, Dương Văn An đã thống kê, Bố Liêu là một trong những làng cổ ở đồng bằng huyện Triệu Phong có diện tích sản xuất nhỏ hẹp, khi làng xã đã định hình và phát triển ổn định thì nghề nghiệp phát tích. Xung quanh nghề làm nón lá ở Bố Liêu cũng có nhiều giai thoại được lưu truyền.

Nón lá được bày bán ở chợ Đông Hà. Ảnh: H.V.A

Ông Nguyễn Đình Dũng, Phó Chủ tịch UBND xã Triệu Hòa cho biết: Hiện nay mặc dù đang gặp nhiều khó khăn nhưng nghề làm nón lá ở Bố Liêu vẫn phát triển mạnh, vào ở từng gia đình đều thấy không khí hối hả, khẩn trương bên chiếc nón. Trong làng có hơn 75 hộ làm nghề này, công việc nhẹ nhàng, người nào cũng có thể làm được, trung bình một ngày làm từ 4 đến 6 chiếc, sau khi trừ chi phí cũng lãi trên 40 ngàn đồng". Nghề nón lá là công việc khá đơn giản, các khâu đều do mọi người phân công nhau đảm nhận như đàn ông, thanh niên chuốt vành rồi lên khung nón, các chị, các mẹ làm nức vành, ủi lá và các em nhỏ làm khâu cuối cùng là chằm. Nón làm xong được tư thương thu mua rồi phân phối đi các chợ trong tỉnh. Ở chốn thôn quê, chiếc nón lá được mọi người xem là vật không thể thiếu được bởi những "công năng" của nó khá tiện ích, chiếc nón vừa để đội che mưa, che nắng, dùng để quạt cho mát, che mặt khi ngủ, dùng mức nước để uống... Rồi đến những hình ảnh đẹp đẽ của người chằm nón cũng được khắc họa rõ nét trong thơ ca: " Sao anh không về thăm quê em/ Ngắm em chằm nón buổi đầu tiên/ Bàn tay xây lá, tay xuyên nón/Mười sáu vành, mười sáu trăng tròn " ( Nguyễn Khoa Điềm ). Nón lá truyền thống ở Bố Liêu không khác gì mấy so với nón lá bài thơ xứ Huế, nón làng Chuông (Hà Tây), nón lá Tây Ninh... Nói về kinh nghiệm để làm cho một chiếc nón trắng, mỏng, bền và đẹp, bà Nguyễn Thị An (51 tuổi) cho biết: Muốn làm được chiếc nón lá cần phải có khung nón hình chóp bằng với chiếc nón. Khâu đầu tiên là phải chọn lá cho tốt, đem sấy, phơi khô rồi vuốt cho phẳng phiu mà không giòn, không rách. Vòng vón làm bằng tre nứa vót nhỏ, đều, khi nối phải tròn trịa, không được chắp, không gợn. Tiếp tục xếp từng lá chồng dọc theo khuôn vào vòng nón, một lớp mo tre, một lớp lá rồi khâu". Nhưng để làm ra một chiếc nón đẹp, bền không đơn giản chút nào. Bà An cho biết thêm: "Bàn tay của người thợ bao giờ cũng phải khéo léo, cẩn thận, tỷ mỉ trong mỗi khâu. Bởi nếu ngay từ công đoạn đầu tiên mà làm không tốt sẽ dễ làm cho lá bị rách ngay, cách cầm kim phải mềm mại, thoăn thoắt trong từng mũi khâu, thẳng đều từ vòng bên ngoài đến vòng bên trong. Đặc biệt, khi làm xong một chiếc nón, phải lấy lửa để hun cho trắng nón, sau đó phết quang dầu cho bóng và không bị mốc, gặp mưa vẫn thẳng, không bị co dúm lại". Là một vùng thuần nông, từ bao đời nay, nghề nón lá ở đây chỉ được xem là nghề phụ. Nhưng nghề phụ này đã giải quyết việc làm lúc nông nhàn, giúp nhiều gia đình có thêm nguồn thu nhập khá, đảm bảo đủ cho chi tiêu các khoản hằng ngày. Anh Nguyễn Thân, Trưởng thôn Bố Liêu cho biết: "Nghề nón lá truyền thống đã giải quyết công ăn, việc làm thường xuyên cho người lao động trong làng, đặc biệt là người phụ nữ, vừa lo việc đồng áng, quán xuyến tốt việc nhà, lại có nguồn thu nhập hàng ngày khá như gia đình anh Nguyễn Chững, chị Nguyễn Thị Thủy... thu nhập mỗi năm trên 10 triệu đồng. Đời sống của người dân được cải thiện, việc làm quanh năm, ngay cả những mùa mưa bão, lũ lụt, chị em phụ nữ lại quây quần bên nhau cùng chằm nón, nhờ vậy mà tình đoàn kết, tương thân tương ái giữa bà con trong làng được thắt chặt". Để giữ gìn và phát huy nghề làm nón lá truyền thống ở Bố Liêu, ông Nguyễn Đình Dũng, Phó Chủ tịch UBND xã cho biết thêm: "Chúng tôi sẽ tiếp tục động viên, khuyến khích mọi người dân tiếp tục giữ gìn và phát triển nghề này, liên hệ với các trung tâm dạy nghề của huyện mở những lớp tập huấn để nâng cao tay nghề cho người làm nghề. Đồng thời từ những sản phẩm được mọi người làm ra, chúng tôi sẽ coi trọng công tác quảng bá để nhiều người biết đến làng chằm nón lá Bố Liêu". Minh Đức