Hai cơn đại hồng thủy và mệnh thiên hà thủy của tôi

Trong cuộc đời làm báo của tôi, có hai sự trùng hợp, cả hai đều gắn với chức trách công việc mới đảm nhiệm và ở vào thời điểm “dầu sôi lửa bỏng” nhất, cần sự nỗ lực hết sức lớn trong hoạt động nghề nghiệp mới có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ mà Ban biên tập phân công.

Tác giả bài viết (hàng thứ hai, đứng thứ ba từ phải sang) tác nghiệp nhân dịp Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu thăm và làm việc tại vùng “rốn lũ” Hải Hòa, Hải Lăng trong đợt lũ lịch sử đầu tháng 11/1999 - Ảnh: LÊ BÁ DƯƠNG

Sự trùng hợp thứ nhất là vào ngày 8/7/1999, Tổng Biên tập Báo Quảng Trị Nguyễn Hà Phương ký Quyết định số: 37/99 QĐ/BBT đề bạt tôi giữ chức vụ Phó Trưởng Ban biên tập kiêm Trưởng Tiểu ban Kinh tế, thì sau đó khoảng 5 tháng, từ ngày 1- 6/11/1999, cơn lũ lịch sử trăm năm có một đã xảy ra trên diện rộng, trải khắp địa bàn tỉnh Quảng Trị gây nên những tổn thất hết sức nặng nề cả về con người, cơ sở vật chất của Nhà nước và Nhân dân. Hơn 20 năm sau đó, sự trùng hợp thứ hai được ghi nhận cũng vào ngày cuối cùng của tháng 7 (ngày 31/7/2020), Tổng Biên tập Báo Quảng Trị Trương Đức Minh Tứ ký Quyết định số: 143- QĐ/BQT bổ nhiệm tôi giữ chức vụ Trưởng Phòng Kinh tế, thì sau đó không lâu, trong những ngày đầu tháng 10/2020, do ảnh hưởng của vùng áp thấp nhiệt đới, không khí lạnh và bão số 6 trên Biển Đông, địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa to đến rất to, kéo dài nhiều ngày gây ra lũ chồng lũ trên diện rộng, kéo theo tình trạng sạt lở đất nghiêm trọng nhiều nơi ở miền Tây Quảng Trị, gây thiệt hại to lớn về người, tài sản của Nhà nước và Nhân dân.

1. Vào thời điểm cơn đại hồng thủy lần thứ nhất bắt đầu xảy ra vào rạng sáng ngày 1/11/1999 và kéo dài hơn 1 tuần sau đó, tôi lúc bấy giờ với chức trách được giao là Trưởng Tiểu ban Kinh tế, đảm nhận vai trò chủ công trong công tác cập nhật thông tin về tình hình lũ lụt. Nhờ sự chỉ đạo sâu sát của Ban Biên tập báo, sự phối hợp, cộng đồng trách nhiệm của tất cả các phóng viên, chúng tôi đã nhanh chóng hình thành tổ phóng viên cơ động, nhập cuộc khá nhanh và làm chủ được tình hình thông qua các đầu mối cộng tác viên tỏa khắp các địa phương trong tỉnh. Các phóng viên trẻ đã cấp tốc lên đường, tìm đủ mọi phương tiện để có thể tiếp cận sớm nhất những địa bàn đảm nhiệm, rồi cũng tìm mọi cách để chuyển cho được thông tin nhanh nhất về tòa soạn. Ngày đó, mọi thông tin chỉ trông chờ vào đầu mối là chiếc máy điện thoại bàn đặt tại phòng tòa soạn. Tôi có trách nhiệm ngồi túc trực miệt mài bên điện thoại để chắt chiu từng mẩu tin các phóng viên khắp các vùng xung yếu gửi về, tập hợp lại và khi đã hòm hòm hình dung ra “gương mặt của lũ” thì bắt tay vào viết bài ghi nhanh: “Quảng Trị đương đầu với lũ dữ”. Bài viết đã điểm qua tình hình lũ lụt của các địa phương, mở đầu là thông tin từ đoàn kiểm tra do Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Nguyễn Minh Kỳ dẫn đầu tại huyện Triệu Phong, nơi ngập lũ nghiêm trọng nhất. Tiếp đó là thị xã Quảng Trị, các huyện Hướng Hóa, Đakrông, Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh, Hải Lăng… Bài ghi nhanh kết thúc bằng một dự cảm lạc quan, tốt lành: “Đợt lũ dường như vẫn chưa nguôi cơn cuồng nộ của nó. Trời tiếp tục mưa lớn, kéo dài. Thêm một lần nữa, thiên tai đã tàn phá khốc liệt và ghê gớm, thử sức bền và lòng quả cảm của người dân Quảng Trị. Bình tĩnh nhưng kiên quyết, nhanh nhạy nhưng cẩn trọng, thích ứng nhưng không bị động, người dân Quảng Trị lại vai sát vai nhau nhường cơm xẻ áo, đùm bọc cưu mang nhau vượt qua tai ương, ổn định cuộc sống…”.

Bên cạnh cập nhật thông tin, phản ánh toàn diện tình hình lũ lụt, tuyên dương những tấm gương sáng trong công tác cứu hộ, cứu nạn, nhiều phóng viên đã lặn lội vào vùng lũ, viết và gửi kịp thời đến tòa soạn những bài báo nóng hổi ghi nhận sự vượt lên thử thách thiên tai của đất và người Quảng Trị. Đáng mừng là tại Giải Báo chí toàn quốc năm 2000, tác phẩm “Quảng Trị đương đầu với lũ dữ” của anh Nguyễn Hoàn và tôi được trao giải C. Vinh dự cho cá nhân tôi và anh Nguyễn Hoàn, nhưng tôi cũng nhận thức được rằng, để phản ánh kịp thời, sinh động, trung thực toàn cảnh tình hình lũ lụt, gây tác động lớn đến toàn xã hội, cả trong nước và nước ngoài, từ đó Quảng Trị đã nhận được sự quan tâm to lớn của Đảng, Nhà nước, các ban, bộ, ngành trung ương, sự hỗ trợ tích cực từ các tỉnh bạn, các tổ chức, cá nhân hảo tâm khắp năm châu để vượt lên thiên tai, ổn định sản xuất, tạo dựng lại đời sống, công lao này trước hết thuộc về sự chỉ đạo sâu sát, nhạy bén, hiệu quả của Ban Biên tập Báo Quảng Trị, sự nỗ lực vượt bậc của những phóng viên, biên tập viên tâm huyết, trách nhiệm và giàu lòng yêu nghề. Dịp đó, một tin vui nữa đến với tôi là tác phẩm “Ý Đảng tình dân trong lũ dữ” của tôi viết về chuyến thăm và làm việc của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu tại vùng “rốn lũ” Hải Lăng được tặng Bằng khen tại cuộc thi báo chí viết về Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh và công tác xây dựng Đảng do Ban Tổ chức Trung ương và Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức năm 2000.

2. Cơn đại hồng thủy thứ hai bắt đầu vào những ngày đầu tháng 10/2020. Do ảnh hưởng của vùng áp thấp nhiệt đới, không khí lạnh và bão số 6 trên Biển Đông, trên địa bàn tỉnh Quảng Trị có mưa to đến rất to, kéo dài nhiều ngày gây ra lũ lụt trên diện rộng, làm thiệt hại lớn về người, tài sản của Nhà nước và Nhân dân. Đặc biệt, trong 2 ngày 17 và 18/10, Quảng Trị lại hứng chịu một đợt mưa với cường suất đặc biệt lớn, làm ngập lụt nghiêm trọng trên địa bàn toàn tỉnh. Đau thương nhất là hiện tượng sạt lở núi đã xảy ra ở khu vực đóng quân của Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 tại xã Hướng Phùng và một số xã trên địa bàn huyện Hướng Hóa đã làm nhiều cán bộ, chiến sĩ và người dân bị vùi lấp, bị thương. Toàn tỉnh có trên 50% xã, phường, thị trấn với hơn 53.000 hộ/180.000 người dân bị ảnh hưởng nặng bởi mưa lũ, ngập lụt. Các trường học, bệnh viện, công sở, hệ thống giao thông, thủy lợi, thủy sản bị thiệt hại nghiêm trọng; nhiều gia súc, gia cầm bị chết; lương thực, hoa màu bị hư hỏng nặng đã làm ảnh hưởng lớn đến đời sống, sinh hoạt của Nhân dân.

Ngay khi lũ lớn xảy ra, Ban Biên tập Báo Quảng Trị đã kịp thời chỉ đạo, huy động các phóng viên triển khai đến các đầu mối thông tin, các địa bàn trọng điểm, nơi diễn ra các sự kiện, tình huống cấp thiết để đảm bảo cập nhật tình hình một cách nhanh nhất, trước hết là trên Quảng Trị online, sau đó tổ chức kịp thời các tuyến tin, bài trên các số báo ra hằng ngày. Phòng Kinh tế được Ban Biên tập chỉ đạo chịu trách nhiệm chính trong công tác thông tin về tình hình lũ lụt lần này. Thời điểm này phòng có 5 thành viên, tôi là biên tập viên, trưởng phòng và 4 phóng viên, trong đó có 3 phóng viên nữ. Với vai trò là lực lượng chủ công của Báo Quảng Trị trên lĩnh vực thông tin, tuyên truyền về diễn biến, khắc phục hậu quả lũ lụt, các phóng viên của phòng đã có mặt ở đầu nguồn sự kiện, cập nhật thông tin nhanh nhạy, chính xác. Phóng viên Thanh Trúc, thân gái mỏng manh đã kiên trì bám trụ địa bàn giữa sức quăng quật của mưa to gió lớn để cập nhật tình hình 11 thuyền viên mắc kẹt trên tàu Vietship 01 với hơn ba ngày ba đêm lênh đênh trên vùng biển Cửa Việt (từ ngày 8 - 11/10/2020) và sau đó được đưa vào bờ an toàn. Cuộc giải cứu nghẹt thở này đã được Thanh Trúc thuật lại chi tiết qua bài viết “Tình quân dân, nghĩa đồng bào giữa cơn sóng dữ” gây xúc động đối với bạn đọc. Các phóng viên Lâm Thanh, Hà Trang, Hoàng Tiến Sỹ đã thể hiện sự nhanh nhạy và quả cảm khi có mặt ngay tại vùng ngập lụt sâu nhất trên địa bàn tỉnh khi mưa lũ vẫn còn diễn biến phức tạp. Đó là các thôn Thượng Nguyên, Mai Đàn, Xuân Lâm của xã Hải Lâm, địa bàn xã Hải Chánh, Hải Trường, Hải Thượng phía cực Nam huyện Hải Lăng; đó là những vùng sắp bị lũ cô lập ở Đakrông, Cam Lộ, Gio Linh, Đông Hà… Tất cả đã thể hiện sinh động qua ghi chép: “Đi qua vùng lũ” với tinh thần xuyên suốt là dẫu biết thiệt hại do thiên tai là khó lường nhưng sự đồng lòng, quyết tâm của cả hệ thống chính trị sát cánh cùng Nhân dân các địa phương ứng phó, khắc phục hậu quả lũ lụt trong những ngày qua đã nhân lên nghĩa tình tương thân, tương ái, đùm bọc nhau vượt qua thiên tai, ổn định cuộc sống. Có những phóng viên như Hà Trang, bên cạnh làm chủ thông tin trên lĩnh vực mình đảm nhiệm, còn trực tiếp lăn lộn tham gia cứu trợ cho người dân vùng lũ, trở thành địa chỉ tin cậy để các nhà hảo tâm chia sẻ thông tin, gửi gắm hàng hóa, tổ chức cứu trợ ở những nơi thiệt hại nhất, để lại ấn tượng tốt đẹp và có sức lan tỏa trong xã hội qua những việc làm bình dị mà cao quý.

Trong những ngày tập trung cho công tác chỉ đạo phóng viên Phòng Kinh tế tác nghiệp, tôi còn đảm nhiệm công tác biên tập các trang nội dung của số báo ra hằng ngày. Công việc khẩn trương, bề bộn nhưng cũng thật ấm lòng khi nhận được những bài viết thấm đẫm sự lao nhọc và dấn thân với nghề của các phóng viên trẻ. Loạt bài về cuộc tìm kiếm và tổ chức lễ tang cán bộ, chiến sĩ Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 bị nạn do sạt lở núi của phóng viên Trương Quang Hiệp như: “Dưới tầng đất lạnh kia, đồng đội vẫn đang nằm…”, “Các anh vẫn sống mãi trong lòng dân”, khi đọc từ bản thảo, tôi đã không cầm được nước mắt. Có những phút giây muốn rời bàn biên tập trong một khoảng thời gian ngắn thôi cũng được, để sát cánh bên các phóng viên trẻ tác nghiệp nơi đầu nguồn tươi rói của sự kiện và cảm xúc, nhưng rồi tôi chợt nhận ra, thay thế chúng tôi nơi “tuyến trước”, giờ đã có một lớp phóng viên trẻ trung, năng động và đặc biệt là luôn tận tâm, sung sức với nghề. Khi được tin đứng tên chung với phóng viên Trương Quang Hiệp và các bạn trẻ trong tổ phóng viên thời sự nhận giải B, Giải Báo chí tỉnh Quảng Trị năm 2020, tôi thấy mình như trẻ lại trong sự tươi mới từ nguồn nhân lực mà Báo Quảng Trị đã dày công chăm chút để có ngày hôm nay nhận lại lứa “quả ngọt” thơm lành…

3. Bạn tôi nói, tôi tuổi Bính Ngọ, mệnh thiên hà thủy (nước của dòng sông trên trời) nên trong mỗi cột mốc của chặng đường đời đều có sự liên can đến nước, đến mưa, đến bão lũ… Nhưng quả thực, thiên nhiên bao giờ cũng mang đến những sự đền bồi cảm động. Lũ lụt dù khốc liệt đến mấy, sau khi nước rút hết là bắt đầu những trận mưa rào. Mưa xối xả ào qua. Như có phép màu, chỉ sau một hai trận mưa như thế, bùn đất đọng trên lá, trên cành theo nước mưa trôi đi. Lá cây rũ mình tươi tỉnh hồi sinh đón cái nắng hào phóng của trời đất. Những khu vườn vừa bị ngập tận ngọn cây chẳng những đang sống lại mà còn sống mạnh mẽ hơn trước. Dân gian gọi cơn mưa này bằng cái tên mộc mạc: Mưa đền cây!. Mang bản mệnh thiên hà thủy, tôi cũng chỉ có một ước mong bé mọn, mình được như là những giọt mưa đền cây đó, góp một chút nước lành cho cây cối tốt tươi sau bao thử thách của đất trời…

Giữa hai trận lũ lớn xảy ra trên địa bàn Quảng Trị từ ngày lập lại tỉnh đến nay có gắn chút ít thành công trong công việc mà chỉ nhân Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6, tôi mới có dịp tỏ bày. Xin được tri ân, ngưỡng mộ những bậc đàn anh đi trước, những thế hệ lãnh đạo Báo Quảng Trị giàu kinh nghiệm và tâm huyết; xin được cảm ơn những phóng viên luôn cộng đồng trách nhiệm với chúng tôi; họ luôn thể hiện sự giỏi giang, sắc nhạy trong công việc và luôn cùng nhau hướng về phía trước, tự tin sống và viết trên quê hương thân yêu với biết bao trăn trở, biết bao nỗ lực, biết bao tự hào…

Đào Tâm Thanh