Quan họ Chăm ở chỗ nào?

(TPO) - Hé lộ tình tiết cho thấy quan họ chịu ảnh hưởng âm nhạc truyền thống của dân tộc Chăm.

Hát giao duyên của người Chăm - Ảnh chụp lại: N.M.H

Hát giao duyên chỉ là một trong 10 tiết mục của DVD Âm nhạc và múa truyền thống Chăm - NXB Âm nhạc vừa phát hành. Điều thú vị là 3/4 điệu hát được giới thiệu trong tiết mục dài 7 phút này cho thấy có nét tương đồng với các làn điệu quan họ. Người nhận ra điều này là nhạc sĩ Nguyễn Quang Long - chịu trách nhiệm biên tập đĩa.

Anh Long cho biết: “Nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu đi trước cho rằng quan họ có âm hưởng xoan ghẹo Phú Thọ, bên cạnh đó chịu ảnh hưởng nhiều của yếu tố văn hóa Chăm. Ai cũng biết là như thế, nhưng Chăm ở chỗ nào thì cũng chưa ai chỉ ra được.

Theo đơn đặt hàng của Nhà nước, NXB Âm nhạc đã thực hiện DVD về các lề lối trong quan họ và đang tiến hành đề tài nhạc tài tử cải lương Nam Bộ.

Làm đĩa này, đầu tiên lúc thu, tôi không để ý, song về ngẫm nghĩ mới thấy những điệu hát giao duyên của người Chăm ở đây có nét tương đồng với những điệu quan họ như Cái cơi đựng giầu, Cây trúc xinh, Tương phùng tương ngộ, Trên rừng 36 thứ chim …”.

Quả thực nghe đoạn đầu những làn điệu giao duyên của người Chăm trong đĩa Âm nhạc và múa truyền thống Chăm gợi nhớ các làn điệu quan họ mà nhạc sĩ Quang Long chỉ ra. Nhưng phát triển giai điệu phía sau lại không giống nữa.

Ngoài sự tương đồng thể hiện trên giai điệu, hình thức hát giao duyên của người Chăm không giống quan họ. Nam nữ Chăm thường hát giao duyên sau giờ lao động sản xuất, trong những đêm trăng sáng, không gắn liền với nghi lễ hoặc các phong tục (kết nghĩa) như quan họ.

Tốp nam hát đối với tốp nữ trên nền trống và nhạc cụ, trong khi ở quan họ: hai giọng nam đối với hai giọng nữ không có nhạc đệm.

Nguyễn Quang Long nhận xét: “Các nghệ nhân quan họ xưa khai thác yếu tố Chăm biến báo chủ yếu vào các giọng vặt dùng ở chặng giữa của các canh hát”.

Gọi là giọng vặt nhưng số lượng bài bản thuộc giọng này lại chiếm đa số trong kho tàng quan họ. Không mực thước như giọng lề lối (dùng ở đầu canh hát), những làn điệu quan họ thuộc giọng vặt cho phép nghệ nhân thoải mái sáng tạo và thể hiện tâm tư tình cảm.

DVD Âm nhạc và múa truyền thống Chăm còn có các tiết mục đặc sắc khác, đa phần được dùng trong các hoạt động tín ngưỡng. Đó là các điệu hát Vãn chài thường hát vào ban đêm trong các lễ Múa lớn hoặc được các nhà tiên tri hát trong khi xem bói; hát Tráng ca dùng trong lễ hội Katê do chủ lễ thể hiện. Đó là Múa khăn của bà bóng trong lễ Múa nhỏ, Múa roi của thầy bóng trong lễ múa Xứ sở…

Qua DVD này, lần đầu tiên nghệ thuật biểu diễn truyền thống và hiện đại của người Chăm được giới thiệu tương đối sâu rộng với đông đảo công chúng.

DVD do nhà xuất bản Âm nhạc thực hiện theo đặt hàng của Nhà nước. Tạm thời DVD chưa bán mà được gửi về các Sở VH-TT&DL, các Đài Truyền hình trên cả nước để truyền bá rộng rãi.

DVD được thực hiện chủ yếu tại vùng Ninh Phước (Ninh Thuận) với sự cố vấn của nhạc sĩ A Mư Nhân.

N.M.Hà