Góp phần nhìn nhận một cách đầy đủ, sâu sắc và có tính thuyết phục về tầm vóc, ý nghĩa của chiến dịch giải phóng Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành Cổ năm 1972 (*)

(Báo cáo đề dẫn của đồng chí LÊ HỮU PHÚC, UVTƯ Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị tại Hội thảo khoa học “40 năm giải phóng tỉnh Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành Cổ (1972-2012)”) Trong tiến trình đấu tranh giành quyền độc lập và thực hiện cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa của nhân dân thế giới vào thế kỷ XX, dân tộc Việt Nam đã có những đóng góp to lớn. Không chỉ đi tiên phong trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do, lập nên Nhà nước công nông đầu tiên tại Đông Nam Á, đưa giai cấp công nhân và nông dân lao động lên cầm quyền ở một nước thuộc địa; dân tộc Việt Nam còn tiến hành cuộc trường chinh 30 năm đánh thắng thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược, bảo vệ vững chắc thành quả Cách mạng tháng Tám, mở đầu cho sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân cũ và cả chủ nghĩa thực dân mới trên toàn thế giới. Với dân tộc ta, 21 năm kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược là cuộc chiến tranh cứu nước gian khổ, quyết liệt nhất, nhưng cũng là những trang sử vàng ghi đậm những chiến công oanh liệt nhất, vẻ vang nhất và là đóng góp vô cùng to lớn của nhân dân Việt Nam với nhân loại tiến bộ như Đảng ta đã tổng kết: “Năm tháng sẽ trôi qua, nhưng thắng lợi của nhân dân ta trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước mãi mãi được ghi vào lịch sử dân tộc ta như một trong những trang chói lọi nhất, một biểu tượng sáng ngời về sự toàn thắng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và trí tuệ con người, và đi vào lịch sử thế giới như một chiến công vĩ đại của thế kỷ XX, một sự kiện có tầm quan trọng quốc tế to lớn và có tính thời đại sâu sắc (1)”.

Đảng ta với quyết tâm và ý chí phi thường, trí thông minh, sáng tạo tuyệt vời đã đề ra đường lối kháng chiến nhất quán, đúng đắn, lãnh đạo nhân dân tiến hành cuộc kháng chiến trường kỳ, toàn dân, toàn diện mà nội dung chính là: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Trên cơ sở kiên định đường lối đã vạch ra và xác định bước đi thích hợp, Đảng đã lựa chọn những phương pháp cách mạng linh hoạt, sáng tạo lãnh đạo toàn quân, toàn dân ta tiến hành cuộc kháng chiến tiến lên từng bước và cuối cùng giành thắng lợi vẻ vang. Thực tế lịch sử diễn ra trên chiến trường miền Nam nói chung, Quảng Trị nói riêng là minh chứng sống động cho đường lối đúng đắn, phương pháp đấu tranh cách mạng sáng tạo của Đảng. Từ năm 1954 đến năm 1971, vượt qua muôn vàn gian khổ, hy sinh, quân, dân miền Nam đã giành nhiều thắng lợi to lớn, đánh bại 3 chiến lược chiến tranh, đánh cho Mỹ - ngụy thua đau nặng nề, làm lung lay ý chí xâm lược của giới cầm quyền Mỹ, buộc Mỹ phải xuống thang chiến tranh; đồng thời tiếp tục làm thất bại âm mưu “Việt hoá” cuộc chiến tranh của Mỹ, buộc Mỹ phải chấp nhận mở các cuộc đàm phán với ta, rút dần quân Mỹ và chư hầu ra khỏi miền Nam. Phát huy thế chủ động trên chiến trường, làm cho địch không chỉ thua đau về quân sự mà những mưu mô xảo quyệt về chính trị, ngoại giao cũng không thể thực hiện được, tạo ra sự thay đổi chiến lược hoàn toàn có lợi cho ta, Trung ương Đảng và Quân ủy Trung ương quyết định mở cuộc tiến công và nổi dậy năm 1972. Sau khi đã soát xét điều kiện phục vụ chiến dịch trên các hướng, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định chọn Trị- Thiên làm hướng tấn công chủ yếu. Chiến dịch tấn công, nổi dậy giải phóng Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ thành quả đã giành được kéo dài từ ngày 30-3-1972 đến sau ngày Hiệp định Paris được ký kết (ngày 31-01-1973) diễn ra hết sức ác liệt trong bối cảnh giữa ta và địch đều quyết tâm giành cho được một thắng lợi quân sự quyết định nên đã thu hút sự quan tâm, theo dõi của toàn thế giới, đặc biệt là cuộc chiến đấu tại Thành Cổ 81 ngày đêm. 40 năm nhìn lại, càng thấy rõ bản lĩnh cách mạng của Đảng ta, dù trong hoàn cảnh nào cũng kiên định đường lối kháng chiến đúng đắn, sáng tạo, nắm vững thời cơ, dự đoán đúng tình hình, lãnh đạo cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện, giành thắng lợi từng bước đi đến giành thắng lợi hoàn toàn. Cuộc tiến công, nổi dậy giải phóng tỉnh Quảng Trị năm 1972 và chiến đấu đánh địch tái chiếm là kết quả của quá trình lãnh đạo, chỉ đạo tài tình của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, trực tiếp là Quân ủy Trung ương; tinh thần chiến đấu và phục vụ chiến đấu của các lực lượng vũ trang và nhân dân trên chiến trường Quảng Trị. Trong cuộc chiến đấu sống còn này, bộ đội chủ lực và các lực lượng vũ trang Quảng Trị- Vĩnh Linh đã phát huy cao độ tinh thần chiến đấu anh dũng, ngoan cường, trí thông minh, sáng tạo để hoàn thành mục tiêu chiến lược đề ra: tiêu diệt và làm tan rã một lực lượng lớn quân địch, giải phóng tỉnh Quảng Trị, làm thất bại hoàn toàn âm mưu tái chiếm toàn tỉnh Quảng Trị của ngụy quyền Sài Gòn. Các lực lượng vũ trang trên toàn mặt trận Quảng Trị đã đánh bại những cố gắng cao nhất của Mỹ - ngụy, hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ bảo vệ thị xã Quảng Trị và Thành Cổ trong những thời điểm có tính quyết định của cuộc đấu tranh chính trị, ngoại giao giữa ta và Mỹ, tác động mạnh mẽ tới hội nghị Paris bàn về lập lại hòa bình ở Việt Nam. Với những thắng lợi to lớn đó, chiến dịch giải phóng tỉnh Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành Cổ có ý nghĩa hết sức quan trọng. Thắng lợi tại mặt trận Quảng Trịnăm 1972, đặc biệt là cuộc chiến đấu ở Thành Cổ -Quảng Trị đã góp phần thực hiện tích cực quyết tâm chiến lược của Trung ương Đảng, đó là: Phát triển thế tiến công chiến lược trên chiến trường miền Nam, đánh bại chính sách “Việt Nam hóa chiến tranh” của Mỹ, giành thắng lợi quyết định trong năm 1972, buộc đế quốc Mỹ phải chấm dứt chiến tranh bằng thương lượng trong thế thua. Cùng với những chiến công oanh liệt của cả nước, nổi bật là trận “Điện Biên Phủ trên không” trên bầu trời Hà Nội vào cuối năm 1972, chiến thắng tại Quảng Trị đã làm thất bại mưu đồ đàm phán trên thế mạnh của Mỹ, buộc Mỹ phải ký kết Hiệp định Paris, rút hết quân Mỹ và chư hầu ra khỏi miền Nam, làm thay đổi hẳn so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo bước ngoặt căn bản của cuộc kháng chiến. Chiến dịch giải phóng tỉnh Quảng Trị và cuộc chiến đấu bảo vệ vùng giải phóng là sự kiện trọng đại trên chặng đường 21 năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại của dân tộc ta. Lần đầu tiên một tỉnh ở miền Nam được giải phóng, trở thành nơi đặt trụ sở của Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, cổ vũ mạnh mẽ quân, dân cả nước xốc tới giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất nước nhà. Đó cũng là sự kiện vô cùng trọng đại trong lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ, quân và dân Quảng Trị trong 30 năm chiến tranh giải phóng nói chung, trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước nói riêng. Riêng đối với Quân giải phóng miền Nam, chiến dịch giải phóng Quảng Trị thực sự là dấu mốc ghi nhận sự trưởng thành vượt bậc về tổ chức lực lượng, nghệ thuật tác chiến chiến dịch. Chỉ trong thời gian ngắn, “pháo đài bất khả xâm phạm”, “tuyến phòng thủ kiên cố nhất ở Đông Dương” như các tướng tá ngụy huyênh hoang tuyên bố đã bị san bằng. Đặc biệt, cuộc chiến đấu bảo vệ Thành Cổ với phương thức tác chiến phòng ngự, bảo vệ một mục tiêu có tính chất chiến lược trong thời điểm có tính nhạy cảm với điều kiện so sánh lực lượng giữa ta và địch chênh lệch nhau nhiều cả về số quân, trang bị vũ khí hiện đại, phương tiện vật chất trong một thời gian dài, là một thành công đặc biệt xuất sắc. Thời gian đã lùi xa, nhưng chiến tích oai hùng năm xưa trên chiến trường Quảng Trị vẫn còn vang vọng, chiến dịch giải phóng tỉnh Quảng Trị và cuộc chiến đấu bảo vệ Thành Cổ mãi mãi giữ nguyên ý nghĩa chính trị, văn hóa, lịch sử to lớn và để lại những bài học quý báu cho quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay và mai sau. Trên tinh thần đó, nhân kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng tỉnh Quảng Trị 1/5 (1972 - 2012) và hướng tới kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam 30/4 (1975- 2015), Tỉnh ủy Quảng Trị phối hợp với Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam - Bộ Quốc phòng tổ chức cuộc hội thảo khoa học “40 năm giải phóng tỉnh Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành Cổ” (1972-2012). Trong cuộc hội thảo hôm nay, chúng ta tập trung phân tích một cách sâu sắc hơn, đầy đủ và sáng tỏ hơn những vấn đề sau: Một là, tiếp tục khẳng định và nêu bật vai trò, sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương trong cuộc kháng chiến trường kỳ toàn dân, toàn diện của dân tộc ta nói chung và trên chiến trường Quảng Trị nói riêng; sự phát triển, trưởng thành vượt bậc về chỉ đạo, điều hành chiến dịch của Bộ Quốc phòng. Chúng ta cần đứng trên quan điểm khoa học, lịch sử, cụ thể và toàn diện để đánh giá, phân tích vấn đề một cách sâu sắc, rằng: tác chiến bảo vệ Thành Cổ là phần kết nối giữa chiến dịch tiến công Trị- Thiên tiến hành từ ngày 30/3 đến ngày 27/6/1972 với chiến dịch phòng ngự từ ngày 1/9/1972 đến ngày 31/1/1973; đặc biệt là phải đặt cuộc chiến đấu này trong điều kiện đế quốc Mỹ đã quay trở lại chi viện không quân, hải quân cùng các điều kiện vật chất khác cho quân đội Việt Nam cộng hòa ở mức tối đa với quyết tâm bám giữ trận địa nhằm tạo thế trên bàn hội nghị Paris. Chính vì vậy, cần phải có một công trình khoa học đánh giá một cách đầy đủ, toàn diện vai trò, sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng. Đây là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng, bởi sự lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn, sâu sát, kịp thời là đảm bảo hàng đầu cho thắng lợi to lớn của từng chiến dịch trong suốt cuộc kháng chiến. Hai là, Quảng Trị là địa đầu của hai chiến tuyến, là chiến trường của những trận đánh quyết định. Một phần máu thịt của Quảng Trị là khu vực Vĩnh Linh - hậu phương trực tiếp của chiến trường miền Nam, nơi khởi đầu của con đường chi viện Bắc - Nam, đã đứng vững trước sự đánh phá có tính hủy diệt của Mỹ - ngụy. Để giành được những thắng lợi oanh liệt, vẻ vang, mảnh đất này đã thấm đẫm bao dấu tích gian lao, anh dũng của các thế hệ cán bộ, đảng viên, quân và dân Quảng Trị. Thời gian càng lùi xa thì chúng ta càng cần có thêm những công trình khoa học phản ánh một cách toàn diện, đầy đủ những đóng góp to lớn của Đảng bộ, quân và dân Quảng Trị trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước nói chung, chiến dịch tấn công và nổi dậy giải phóng tỉnh Quảng Trị và cuộc chiến đấu chống địch phản kích tái chiếm Quảng Trị năm 1972 nói riêng. Vì vậy, cuộc hội thảo khoa học lần này không chỉ đáp ứng sự mong đợi của cán bộ, đảng viên, quân, dân toàn tỉnh mà còn là yêu cầu cấp thiết của công tác giáo dục truyền thống cách mạng, cũng là dịp để nhân dân cả nước, bạn bè quốc tế hiểu biết sâu sắc hơn về truyền thống anh hùng của quân và dân Quảng Trị. Ba là, tại cuộc hội thảo này chúng ta tiếp tục tôn vinh và đời đời ghi nhớ công lao to lớn của các anh hùng, liệt sĩ, đồng bào, đồng chí đã ngã xuống trên mảnh đất này với tinh thần “quyết tử” cho Tổ quốc trường tồn. Chiến dịch giải phóng tỉnh Quảng Trị và cuộc chiến đấu chống địch phản kích, tái chiếm ở trong thời điểm hết sức “chiến lược” mà cả hai phía đều mong muốn có được một thắng lợi quân sự triệt để nhằm tạo chỗ dựa cho cuộc đàm phán ở hội nghị Paris. Chính vì lẽ đó mà sự hy sinh của hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ, đồng bào trên chiến trường Quảng Trị năm 1972 là sự hy sinh cao cả cho chính nghĩa, vì sự nghiệp cứu nước vĩ đại của cả dân tộc, trở thành bản anh hùng ca bất tử làm rung động hàng triệu trái tim nhân loại. Khẳng định những giá trị tinh thần của con người Việt Nam đã được hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử và rực sáng trong những lúc cam go, quyết liệt nhất là việc làm hết sức cần thiết cho hôm nay và cả mai sau. Bốn là, phân tích, đánh giá nét độc đáo của nghệ thuật quân sự Việt Nam trong tổ chức và điều hành chiến dịch một cách cặn kẽ, cụ thể như yếu tố bí mật, bất ngờ, sự hiệp đồng chặt chẽ giữa các binh chủng, sự phối hợp giữa lực lượng cơ động và lực lượng tại chỗ, sự sáng tạo, mưu trí của quân ta trong từng trận đánh, những quyết định sáng suốt và đúng đắn; phát huy sức mạnh tổng hợp hợp đồng tác chiến trong toàn chiến dịch..., việc xây dựng ý chí quyết chiến, quyết thắng của quân đội nhân dân Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh... Những nét độc đáo của nghệ thuật quân sự trong chiến dịch tấn công, nổi dậy và đánh địch tái chiếm cần được chắt lọc, vận dụng sáng tạo vào yêu cầu nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại quân đội hiện nay nhằm quyết tâm bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch... theo tinh thần Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng. Năm là, cần làm rõ sự chủ động, sáng tạo của Tỉnh ủy và các cấp ủy Đảng trong suốt tiến trình lãnh đạo, chỉ đạo lực lượng vũ trang địa phương và quần chúng nhân dân trong phối hợp chặt chẽ giữa tấn công và nổi dậy, nổi dậy và tấn công giành quyền làm chủ. Đồng thời, làm nổi bật sự hợp đồng tác chiến của các đơn vị chủ lực với lực lượng vũ trang địa phương; sự gắn bó máu thịt giữa quân và dân; sự ủng hộ, giúp đỡ hết mình của đồng bào cả nước, các lực lượng trong Quân khu với tinh thần “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”. Sáu là, tiếp tục khẳng định và làm sáng tỏ tầm vóc, ý nghĩa và bài học lịch sử của chiến dịch giải phóng tỉnh Quảng Trị và cuộc chiến đấu chống địch phản kích, tái chiếm; phân tích nguyên nhân cơ bản dẫn đến thắng lợi, đúc rút những bài học quý báu, thông qua đó gợi mở, vận dụng và phát huy giá trị những bài học, kinh nghiệm vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đã 40 năm trôi qua, nhưng sự kiện Quảng Trị năm 1972 vẫn để lại những dấu tích không thể phai mờ trong lịch sử dân tộc. Xuất phát từ quan điểm khách quan, khoa học, dựa trên những tư liệu tin cậy và bằng phương pháp nghiên cứu đúng đắn, hội thảo khoa học “40 năm giải phóng tỉnh Quảng Trị và chiến đấu bảo vệ Thành Cổ (1972-2012)” sẽ góp phần nhìn nhận một cách đầy đủ, sâu sắc và có tính thuyết phục về tầm vóc, ý nghĩa, nguyên nhân thắng lợi của cuộc chiến đấu này. Kết quả của hội thảo sẽ cung cấp những cứ liệu quan trọng để bổ sung vào lịch sử kháng chiến, lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, lịch sử Quân đội nhân dân Việt Nam và lịch sử Đảng bộ tỉnh Quảng Trị; đồng thời khơi dậy niềm tự hào về quê hương, đất nước và góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Với ý nghĩa đó, thay mặt đoàn chủ trì hội thảo, tôi chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các tướng lĩnh, sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, các nhà khoa học đã về dự và đem đến cho hội thảo những tình cảm tốt đẹp, những công trình khoa học có ý nghĩa. Tôi tin tưởng rằng cuộc hội thảo sẽ thành công tốt đẹp. ----------- (1) Đảng Cộng sản Việt Nam - Văn kiện Đảng toàn tập - tập 37 (1976)- Nxb Chính trị Quốc gia, 2004, tr.471. (*) Đầu đề do Tòa soạn đặt