Trưa ngày 14/11/1972 là ký ức không thể nào quên đối với người thân, đồng chí, đồng đội của 13 chàng trai, cô gái là thanh niên xung phong và lính pháo binh đã hy sinh trong hang đá trên đường 20 Quyết thắng. Vượt qua hành trình nhiều khó khăn gian khổ những năm 90 của thế kỷ trước, khi đường 20 Quyết thắng qua địa bàn xã Thượng Trạch còn heo hút, hiểm trở và xa ngái cho đến ngày con đường thênh thang rộng mở, họ chưa bao giờ nguôi kiếm tìm và hy vọng.

Bố mẹ, các anh, các chị tìm con, tìm em cho đến ngày già yếu, không đợi chờ được nữa, các em, các cháu lại tiếp nối hành trình tìm những người anh, người chị và cô chú đã hy sinh. Cùng với người thân là những đồng đội chưa bao giờ nguôi quên những tháng năm khốc liệt và sự hy sinh đau thương nhưng đầy bi tráng của đồng đội.

Ông Mai Quang Thế (SN 1953, xã Hải An, tỉnh Nam Định cũ), em trai liệt sĩ Mai Đức Hùng (SN 1952), lần đầu đặt chân đến đường 20 Quyết thắng vào năm 1997 và sau nhiều lần trở lại, nơi này đã trở nên thân thương, quen thuộc. Chuyến đi mới nhất vào tháng 11/2025, ông có thêm người con gái cùng đồng hành, để sau này khi ông già yếu, cô sẽ là người tiếp nối hành trình của cha, thăm nom, hương khói cho bác.

Bà Lê Thị Xây, em dâu liệt sĩ Nguyễn Hữu Phương (SN 1954, tỉnh Thanh Hóa) lần này cũng thay mặt người chồng già yếu để tham gia lễ an táng anh trai chồng cùng các liệt sĩ và khánh thành Di tích quốc gia đặc biệt hang Tám Cô trong dịp này. Chồng bà, sau hành trình tìm em trai nhiều năm, nay đã già yếu. Dù vắng mặt trong thời khắc thiêng liêng, nhưng sau hơn 50 năm mòn mỏi mong chờ, nỗi đau và niềm day dứt trong lòng ông đã được vợi bớt…

Và một trong những đồng đội của 5 người lính pháo binh năm xưa, ông Vũ Hữu Đại (SN 1949, Hải Hậu, Nam Định cũ), vẫn nhớ như in những đồng đội cũ đã hy sinh. Thời điểm ấy, ông là trung đội trưởng trung đội pháo, có mặt tại căn hầm cách hang Tám Cô khoảng hơn 200m. Sau khi trận bom trút xuống và đánh sập hang, ông cùng mọi người lao ra kiếm tìm. “Chiều hôm đó điểm danh quân số, trung đội tôi thiếu 5 đồng chí. Tôi cũng nắm được thông tin là có 8 thanh niên xung phong cũng bị vùi lấp trong hang sau trận bom. Chúng tôi chỉ tìm thấy một số di vật của anh em, đồng chí”.

Chiến tranh ác liệt, ông Đại tiếp tục hành trình của người lính tham gia chiến đấu tại Lào, rồi chiến trường B2 miền Đông Nam bộ và trở lại với cuộc sống đời thường. Dù trong quân ngũ hay khi là giữa thời bình, lòng ông vẫn luôn canh cánh nỗi mong chờ một ngày tìm được đồng chí, đồng đội cũ đã hy sinh.

Tháng 10/2025, trong quá trình tôn tạo Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt hang Tám Cô, Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ 589 thuộc Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Trị đã phát hiện nhiều hài cốt. Qua giám định ADN cho thấy có các mẫu trùng khớp với mẫu ADN của thân nhân các liệt sĩ từng chiến đấu và anh dũng hy sinh ở hang Tám Cô. Tháng 11/2025, tại hang Tám Cô đã diễn ra những cuộc gặp gỡ đầy xúc động.  

 

Có lẽ điều day dứt nhất với ông Thế là bà Vũ Thị Mai (SN 1952), chị dâu ông, không thể vào thăm mộ chồng là liệt sĩ Mai Đức Hùng trong dịp này bởi sức khỏe bà quá yếu. Cưới nhau chưa đầy một tháng thì chồng lên đường nhập ngũ và hy sinh, người vợ trẻ tảo tần giữ trọn đạo con đầu dâu trưởng, sống một mình từ bấy đến giờ. Những ngày này, cơn bạo bệnh khiến bà đau đớn, nhưng nỗi đau thể xác dường như được xoa dịu khi ở nơi xa, người chồng thân yêu của bà đã được trở về yên nghỉ bên cạnh những người đồng chí, đồng đội!

 “Các anh, các chị, người thân của chúng tôi đã sống một cuộc đời thật đẹp, đầy ý nghĩa, đã góp một phần nhỏ bé vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Máu xương của các anh, các chị đã hòa quyện vào lòng đất mẹ, vun đắp cho sự trường tồn của Tổ quốc. Chúng tôi luôn tự hào về các anh, các chị!” - đó là lời chia sẻ nghẹn ngào của ông Lê Xuân Phước (xã Hoằng Thịnh, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa cũ), em trai của liệt sĩ Lê Thị Mai (SN 1952), một trong 8 thanh niên xung phong đã hy sinh. Nỗi nhớ thương, mong mỏi của gia đình đã được vợi bớt khi tháng 10/2025, sau hành trình rất dài, hài cốt của nữ liệt sĩ đã được tìm thấy và xác định danh tính. Cảm xúc nghẹn ngào ấy cũng được nhiều thân nhân liệt sĩ chia sẻ, khi họ chứng kiến sự tri ân và tôn vinh những hy sinh cao cả của con em mình.

Còn cựu chiến binh Vũ Hữu Đại giờ đã có thể yên lòng khi được chứng kiến cuộc hạnh ngộ của những bạn bè ông nơi núi Trường Sơn tĩnh lặng nhưng tràn đầy sự ấm áp bởi tấm lòng tri ân của đất nước, quê hương đối với sự hy sinh của các Anh hùng liệt sĩ! 

Đồng cảm và thấu hiểu nỗi mong chờ khắc khoải của thân nhân các liệt sĩ, lãnh đạo địa phương và các cơ quan chức năng không ngừng nỗ lực tìm kiếm với tấm lòng tri ân các Anh hùng liệt sĩ và mong muốn xoa dịu nỗi đau của các gia đình.

Lời tri ân ấy không chỉ của riêng cán bộ và Nhân dân tỉnh Quảng Trị, mà là tiếng lòng của cả nước đối với sự hy sinh cao cả và cống hiến lớn lao của các Anh hùng liệt sĩ với Tổ quốc, với Nhân dân!

“Trả lại tên” cho những người đã khuất là quyết tâm của Đảng, Nhà nước, trực tiếp là Cục Quản lý hành chính về trật tự xã hội, Bộ Công an qua chương trình thu nhận mẫu ADN phục vụ việc xác định danh tính và tìm kiếm thi hài liệt sĩ, 23 hài cốt Anh hùng liệt sĩ được xác định danh tính trong thời gian qua có các liệt sĩ tại hang Tám Cô. Dù vẫn còn khiêm nhường so với con số hơn 500.000 liệt sĩ chưa được xác định danh tính của cả nước, nhưng đã thắp lên niềm hy vọng cho thân nhân gia đình các liệt sĩ về hành trình trở về của người thân! 

Những nỗ lực tìm lại danh tính cho các Anh hùng liệt sĩ không chỉ có ý nghĩa pháp lý, mà còn xoa dịu nỗi đau của thân nhân, kết nối quá khứ với hiện tại, gìn giữ, chăm lo nơi yên nghỉ của những người đã hy sinh vì Tổ quốc và tiếp tục trao truyền những giá trị tốt đẹp đến các thế hệ.

Đó không chỉ là những lời hứa với 13 Anh hùng liệt sĩ tại hang Tám Cô, mà với tất cả những người đã anh dũng hy sinh vì Tổ quốc! Với trách nhiệm, lòng tri ân quá khứ và tình yêu thương, những người đang sống hôm nay và thế hệ mai sau sẽ tiếp tục gìn giữ, vun đắp, để sự hy sinh ấy mãi mãi tỏa sáng!

 

Nội dung: NGỌC MAI

Ảnh: NGỌC MAI - TRUNG THÀNH

Thiết kế & Đồ họa: XUÂN HOÀNG